Мұхтар Әуезовтің әдеби ортасы

Мұхтар Әуезовтің әдеби ортасы.

1. Әуезовтің әдеби-шығармашылық қарым-қатынасының аясы үлкен. Оны іштей өзара сабақтас екі түрлі дәрежеде пайымдау дұрыс:

а) үлт ішіндегі әдеби-шығармашылық;

ә) ұлтаралық дәрежедегі әдеби-шығармашылық қарым-қатынастар.

Жазушының әдеби ортасы осы екі арна, екі желі болып тартылған өзара сабақтас әдеби байланыстар нәтижесінде қалыптасқан. Әуезовтің қазақ әдебиеті өкілдерімен әдеби-шығармашылық қарым-қатынастары оның әдеби ортасының үлттық дәрежедегі аясын белгілейді. Бұл аяның өзі үш сатылы:

а) жазушының өзінің алдындағы буын өкілдерімен әдеби қарым-қатынастары;

ә) жазушының өзімен қатар, қанаттас қаламгерлермен әдеби қарым-қатынастары;

б) жазушының өзінен кейінгі буын өкідцерімен әдеби қарым-қатынастары.

Әуезов қазақ әдебиетінің өз тұсындағы алдыңғы буынының ірі өкілдерінің көпшілігімен тығыз қарым-қатынаста болды. А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов бастаған әдеби-шығармашылық топпен қарым-қатынас Әуезовтің көркемдік-эстетикалық ізденістерін үлттық, халықтық мазмұнмен байытты, оның шығармашылық нысана-тұрғысының қалыптасуына зор ықпапын тигізді. Жамбыл Жабаев секілді халық поэзиясының алыбымен жақын қарым-қатынаста болу, оның ақындық шеберлігі, айтыстағы асқан өнері туралы, халық поэзиясының даму мәселелері жайында әр жылдарда ой толғап, зерделі зерттеу жүргізу нәтижесінде Әуезов өзінің әдеби ортасын тың сала, жаңа сапамен байытты. Жазушының өзі тұстас, өзімен замандас, қанаттас қаламгерлермен қарым-қатынасы оның әдеби ортасынан аса үлкен орын алады. Бұл орайда С. Сейфуллин, Б. Майлин, I. Жансүгіров, М. Жұмабаев секілді суреткерлермен тікелей немесе шығармашылық еңбек арқылы байланыста болудың маңызы зор болды. Әуезовтің әдеби ортасының басты сипатын, мазмұнын оның Ғ. Мүсірепов, Ғ. Мұстафин, С. Мұқанов, Ә. Тәжібаев сынды қаламгерлермен әдеби-шығармашылық қарым-қатынастары одан әрі аша түседі. Әуезов аталған қаламгерлердің шығармалары, шығармашылық ізденістері мен жетістіктері туралы ой-пікірлерін білдіріп, терең пайымдаулар, маңызды талдаулар жасап отырған. Олар да Әуезовтің шығармашылық нысана-тұрғысы, суреткерлік болмыс-бітімі, талпыныстары мен табыстары жайында өз пікірлерін білдіріп, тиісті ұсыныстары мен бағаларын батыл айтқан. Осы аталған қаламгерлердің шығармашылығы мен әдеби-шығармашылық қарым-қатынастары олардың әдеби ортасын ғана емес, олардың тұсындағы әдеби процесс бағдарын айқындаған маңызды да күрделі мәдени-әлеуметтік құбылыстар қатарына жатады. Жазушының әдеби ортасының ендігі бір басты құрамдас бөлігі - оның өзінен кейінгі әдеби буын өкілдерімен қарым-қатынастары. Бұл жолда сыншылдық жоқ та, сыршылдық мол. Әуезов тарапынан әдебиеттің жас буын, жаңа толқынына деген қамқорлық, ұстаздық өсиет, ғибрат айтылса, жастар тарапынан Әуезовке деген құрмет сезімі ерекше жарқырап, көрініс тапты. Бұл буынның сол тұстағы басты өкілдері Ә. Нұрпейісов, Т. Ахтанов, Ә. Әлімжанов, 3. Қабдолов, жас талаптары Т. Молдағалиев, Қ. Мырзалиев, С. Жиенбаев еді. Ұстаздық әдеби қарым-қатынас деңгейінде Әуезов өз заманының ірі таланттарының бәрімен тығыз байланыста болды. Украин Павло Тычина, Алексанцр Корнейчук, О. Гончар, белорус Я. Купала, Я. Колас, латыш А. Упит, В. Лацис, эстон А. Якобсон, армян А. Акопян, әзірбайжан С. Вургун, өзбек С. Айни, тәжік М. Тұрсын-заде, түрікмен Б. Кербабаев, қырғыз А. Тоқамбаев, Түгелбай Сыдықбеков, Шыңғыс Айтматов, авар Расул Гамзатов, қалмақ Д. Кугультинов, орыс А. Фадеев, Н. Тихонов, Л. Соболев, Вс. Иванов, М. Шолохов, Н. Погодин, алыс шетел қаламгерлері Л. Арагон, А. Зегерс т. б. - Әуезовтің тығыз әдеби қарым-қатынаста болған қаламдастары. Әуезов шығармашылығы туралы олардың пікірлерінің маңызы да зор. Ол бұлармен әдеби жиындарда бас қосып, әдебиет мәселелерін талдап-талқылап қана қоймай, олардың жеке шығармашылығы жайында да ой қозғап, зерттеу жүргізген. Бұл зерттеу нәтижелерін жазушы өзінің жоғары оқу орындарының студенттеріне оқыған лекцияларында пайдаланған. Әуезовтің әдеби ортасын кеңейткен әдеби қарым-қатынастардың ішінде аудармашылық қызметтің алатын орны да үлкен. А. Никольская, Л. Соболев, Н. Анов, 3. Кедрина, 3. Шашкин, Т. Нүртазин, А. Пантиелев М. Әуезовтің шығармаларын аудару процесінде жазушының өзімен ақылдасып, кеңесіп отырып, аудармада шығарманың ұлттық сипатын, жазушының шығармашылық даралығы мен стилін ойдағыдай сақтауға ғана емес, сонымен қатар олардың ортақ шығармашылық еңбегі еді. Әуезовтің әдеби ортасына тән басты ерекшелік осындай шығармашылық тұтастық пен бірлік арқылы анықталады.