Мәтжан Тілеумағанбетұлы

Мәтжан Тілеумағанбетұлы, Мәтжан би (1841, Атырау облысы Жылыой, Мақат аудандары маңы – 1929, Құлсары маңы) – би. Жастайынан нағашысы Шегем Көбен бидің тәлім-тәрбиесінен үлгі алып өседі. Туған халқының тілі мен дінін терең меңгерген ол Шалбар Қалнияз ақын, Есен Сейіт би, Жары Абыл Тілеуұлы сияқты сөз зергерлерінің әдеби мұрасын зердесіне тоқып әрі оларды өзінше қорытып, жетілдіре, дамыта түседі. Мәтжан кейін оны халқына қызмет етудің басты құралына айналдырады. Сөйтіп, бұл өнер Мәтжанды қоғам қайраткері, елінің Жоқшысы, әділет жолындағы күрескері дәрежесіне көтереді. Ол кезде жиырма бес таңбалы Кіші Жүз ішінде жер мен жесір дауы, өзара қырқыстар мен қақтығыстар, оған қоса жергілікті қазақтарға орыс өкіметінің шенеуніктері, Хиуа мен Бұхара хандарының әділетсіз зорлық-зомбылықтары кең етек алған болатын. Осы сияқты дау-дамайлар ды Мәтжан өз тұсында бітістіруге қатысып, елінің құрметіне бөленген. Мәтжан бидің бұл сияқты үлкен азаматшылық істері ел жадында сақталып келген. Мәтжан бидің шешендік сөздері республика басылымдарда әр кезеңде жарық көрді. Мәтжан би Жылыой аудан өңірінде Адай қорымына жерленген. Басында құлпытасы қойылған. Тамы көнерген.

Оқиғалар

Мәтжанның нағашысы Көбен би екен. Сол нағашысына барып сәлем береді, жүрер алдында нағашысы: – Ал, жиен, бұйымтайыңды айт, – дейді.

Мәтжан: – Шүкір, мал да бар, бас та бар, беретін ақылыңыз болса, тастамаймын, – дейді.

Нағашысы: – Өз ақылың өзіңе жетерлік екен, тек тіліңнің ұшы сүйірлеу екен, соны тойтарыңқырап ұстарсың, – дейді.