Мәңгүрт

Мәңгүрт (ағылш. Mankurt, түрікменше munqul — есінен айырылған, ақылсыз) түркі кезеңінде жуанжуандардың (қарақытайлардың) тұтқынға жасаған әрекетінен кейін пенденің өз есінен айырылғаннан кейінгі аты. Мәңгүрттер қорлық-зорлық атаулының бәрін көріп, миына жазылмастай зақым келген, қай елден шыққанын, кімнен туғанын білмейтін, тек кеудесінде жаны бар, ішіп-жеуге, қарадүрсін жұмыстарды атқаруға ғана қабілетті болып келеді. Олар тіпті алыс пен жақынды ажырата алмайды.

Мәңгүртизм

Мәңгүртизм, немесе Мәңгүрттік идеологиясы - өз ұлттық құндылықтары мен өз ана тілін өзі жоюды көздейтін, осыған дейін кімнің отары болса, соның тілінде сөйлеп, соның мүддесі үшін жанталасатын азғындардың сенім жүйесі.

Мәңгүрттік идеологиясы әлемдегі ірі отаршылдық саясаттарынан пайда болды. Отаршылдар өздері басып алған елдердің байлығын тонап, мәдениетін ойрандап қана қоймай, сол халықтың азаматтарына мәңгүрттік идеологиясын сіңіріп, оларды өздерінің рухани құлына айналдыруға тырысады. Тіпті кейін сол ел тәуелсіздік алса да, жаңағы мәңгүрттік идеологиясы жұққан кісілер өз ұлтының мүддесіне қарсы мәңгүрт ретінде әрекет жасап, ұлттық мемлекеттің дербес өмір сүруіне, өзін-өзі қалпына келтіруіне және өсіп-өркендеуіне кедергі келтіруімен болады.

Олар сыртқы жаулардан да қауіпті. Ал, егер олар сол елде билікке шықса, елдің өз ұлттық болмысын қалыптастыруына кететін уақыт ұзарады, жолы қиындайды.

«Найман ана» аңызы

«Найман ана» әңгімесі Шыңғыс Айтматовтың «Ғасырдан да ұзақ күн» романынан үзінді болып табылады. Онда Тұтқынға түскен әрбір адамның шашын тықырлап алып،түйенің жүнінен кепеш атты бас киім кигізетін болған. Кепешті кигізгеннен кейін жуанжуандар тұтқынды 5 күн ассыз،сусыз шөлдалада қалдырған. Шаш 5 күнде 5 мм-ге өседі – бұл миды зақымдауға жеткілікті мөлшер. «Мәңгүрттену» кезеңі өткеннен кейін тірі қалған адам мәңгүртке айналатын болған. Мәңгүрт қожайыны не қаласа соны істейді, себебі мәңгүртте тек бір қорқыныш бар, ол – «кепешті шешсең өлесің» деген қожайындарының сөзі. Наймандар өздерінің жуанжуандарға тұтқын болып түскен туысқандары немесе достарын салық төлеу арқылы алмаған. Себебі олар мәңгүрттің ешқашан өзгермейтінін білген.

Шыңғыс Айтматовтың сипаттамасындағы мәңгүрттер

Шыңғыс Айтматовтың айтуынша мәңгүрттер тек «иә» немесе «жоқ» деп жауап бере алады. Оларға қожайынының сөзінен басқа сөз маңызды емес. Себебі мәңгүрттерге адамдардың дауысы мен шегірткенің дауысы бірдей. Олар тек өмір сүру жайлы ойлайды. «Найман ана» әңгімесінде Дөненбайдың ұлы Жоламан мәңгүртке айналады. Ал Найман ана өз ұлын тауып, өз үйіне қайтармақшы болады. Дегенмен Жоламан өз анасын танымағандықтан өз еліне бармай, өз қожайындарының «ол сенің басыңдағы кепешті шешуге келді» деген жалған ақпаратқа сеніп өз анасын өзі өлтіреді.

«Мәңгүрт» фильмі

1990 жылы Кеңес одағы «Мәңгүрт» атты фильм шығарды. Фильм оқиғасын «Ғасырдан да ұзақ түн» романының ішіндегі бір баяндаушы оқиға бойынша Мария Юрматова жазды. Бұл Қожа Нарлиевтің режиссёр ретінде ұсынған ең соңғы фильмі. Фильмнің басты актёрлері Тарик Тарджан, Мая-Гозель Айдмедова, Йылмаз Дуру, Нарлиев Қожадүрді болды.

Тағы қараңыз

• зомби
• гуль