Мөлдір

Мөлдір. Бұл сөзді естісек, есімізге «тұнық, таза (су)» ұғымы түседі. «Мөлдір бұлақтан су ішудің өзі — бір ғанибет» (I. Омаров, Шабыт.).

Қырғыз тілінде дәл осы мағынада «мөлтүр» болып дыбысталады. Сөздің алғашқы түбірі «мөл» болғандығын да қырғыз тілі дерегінен байқаймыз. Мұнда «тұнық, таза» мағыналарын -түр қосымшасынсыз-ақ, «мөл»-дің қара басы бере алатыны былай тұрсын, «адал», «сұлу» іспеттес ауыспалы мағыналарды да меншіктенеді. Ал қазақ тілінде бұл жоқ.

моңғол тобындағы тілдерді айтпағанда, түркі тілдерінің кейбіреуінде дәл осы тұлғаға өте сәйкес сөздердің екінші мағынасы ұшырасады: қырғызша — мөндүр (аталған сөздік, 534), хакас тілінде — миндір, ұйғырша — мөлдүр сөздері біздегі «бұршақ (жауын-шашын түрі) мағынасына нұсқайды.

моңғолша — мөндөр, қалмақша — мөндр сөздері де аспаннан жауатын «бұршақ» мағынасында қолданылады. моңғол тобындағы тілдерге түркі тілдерінен ауысуы ықтимал. Өйткені тазалық пен тұнық мағынасын білдіретін сөз түбірі — «мөл» түркі тілдері ішінен (қырғыз тілінен) табылуы осыған жетектейді. Әрине, кесіп-пішіп айту қиын. Аспаннан жауған бұршақтың да өте тазалығын теріске шығару қиын. Жердегі судың тазалығын бүршақ тазалығына теңеу арқылы да қазақ тіліндегі «мелдір» сөзінің пайда болуы мүмкін. Алғашқы кездерде моңғол, түркі тілдеріне ортақ болып, кейін әрқайсысы өзінше мағына беру де болмайтын құбылыс емес.