Набатей патшалығы

Набатей патшалығы, Набатея – б.з.б. 3 ғ-дың аяғы – б.з. 106 жылдарында (қазіргі Иордания территориясында) өмір сүрген ежелгі набатейлер (араб тайпасына жататын халықтар) мемлекеті. Астанасы – Петра қаласы. Б.з. 3 ғ-дың аяғы – 2 ғ-дың басында Птолемей Египет ықпалында болды. Набатей патшалығының тарихта белгілі болған тұнғыш болған – Харитат I (б.з.б. 169 жалдын бастап билік еткен). Харитат III тұсында (б.з.б 87-62) Набатей патшалығы Дамаскіні бағындырып алды.Б.з.б. 1 ғ-дың 60 жылдарының ақырында Набатей патшалығы Римге тәуелді екенін мойындады. Харитат IV билік құрған кезде (б.з. 9-40) Набатей патшалығының жоғары даму дәрежесіне жетті. Біздің заманымыздың 106 ж. Набатей патшалығын Рим императоры Троян жаулап алып, ол территорияда Римнің Арабия провинциясын құрды.

Набатей монеталары

Набатей патшалығының аумағы қызылмен көрсетілген

Шивта ұлттық саябағы

Әл-Хазне ғибадатханасы-қабірі

Тарихы

Патшалық Идумеянің басым бөлігін алып жатты. Сол себепті жас державалар арасындағы бәсекелестікке себепші болды. Ондай мемлекеттер қатарына Селевкидтер мемлекеті мен Птолемейлік Мысыр жатады. Бәсекелестіктің негізгі мақсаты – Арабиямен сауда-саттық қатынастарын жүргізу болды. Набатей патшалығының бұл бәсекелестердің назарында болуының бірден бір себебі мемлекет сауда керуендерінің жолында, тоғысатын орнында орналасқан. Бұл аймақта сауда-саттық қайнап жатқан болатын. Б.з.б. 312 жылы диадохтардың бірі Антигон І Петра қаласын жаулап алуға әрекеттенеді. Мұнысынан еш нәтиже шықпай, жеңіліс табады. Набатей патшалығы б.з.б. II ғасырға дейін Птолемейлік Мысырдың ықпалында болып келді. Селевкид мемлекетінің құлауы кезінен бастап, өз аумағын кеңейтті.

Набатей патшалығын б.з.б. 169 жылы Арета II билеген кезде олар хасмонейстік Идуеймен соғыс әрекеттерін жүргізді, ал Арета III кезінде, яғни б.з.б. 84 жылы Дамаскты және Сирияның бір бөлігін бағындырды. Римдік жаулап алу шағында, яғни б.з.б. I ғ — б.з. I ғасырында патшалық өзінің тәуелсіздігін сақтап қала алды, сонымен қатар Рим мемлекетімен достық қарым-қатынаста болды. 105 жылы Траян өлімінен кейін Раббэль II Набатеяны Римға қосып алды.

Өнері

Набатей патшалығының өнері (ертедегі араб көркем өнерінің дәстүрін сақтай отырып) эллинистік мәдениетке еліктей дамыды. Олар архитектурада ордерлік элементтерді пайдаланып,бейнелеу өнерінде грек мифологиясы сюжеттерін алуға ұмтылды. Набатей патшалығының елеулі ескерткіші – Петра қ-ндағы шыңнан үңгірлеп жасалған ғибадатханалар, мазарлар, тұрғын үйлер, театрлар т.б. құрылыстар (б.з.б. 3 ғ-дың аяғы – б.з. 1 ғ-ы).

Патшалары

• Арета I (б.з.б. 168 жылы)
• Раббел I (б.з.б. 129 жылы)
• Арета II (б.з.б. 103 жылы — б.з.б. 96 жылы)
• Обода I (б.з.б. 96 жылы — б.з.б. 86 жылы)
• Арета III Филэллин (б.з.б. 86 жылы — б.з.б. 62 жылы)
• Обода II (б.з.б. 62 жылы — б.з.б. 59 жылы)
• Малих I (б.з.б. 59 жылы — б.з.б. 30 жылы)
• Обода III (б.з.б. 30 жылы — б.з.б. 9 жылы)
• Арета IV Филопатор (б.з.б. 9 жылы — б.з. 40 жылы)
• Малих II (б.з. 40 жылы — б.з. 70 жылы)
• Раббел II Сотер (б.з. 70 жылы — б.з. 106 жылы)

Әдебиеттер

• М. Қ. Қаратаев. Қазақ Совет Энциклопедиясы. 6 том