Натуралистік бағыт

Натуралистік бағыт (тіл біліміндегі) орысша натуралистическое направление — тіл біліміндегі натуралистік бағыт 19 ғасыр 1-жартысында салыстырмалы-тарихи тіл білімінін шеңберінде пайда болып, тілді, сөйлеу қызметін зерттеуде жаратылыстану ғылымдарының принциптері мен әдістерін таратқан. Бұл бағыттың өкілдері тілді материалдық кұбылыс деп таныған, өйткені ол дыбыстар мен таңбалар аркылы көрінеді, есту және көру мүшелерімен қабылданады, сөйлеушілердің еркінен тыс, өсімдік не жан-жануарлар сияқты табиғи эволюциялык жолмен дамиды деп есептейді. Сол себепті тіл білімін жаратылыстану ғылымдарына жатқызып, оны адамдар жасаған мәдени ескерткіштерді, мәтіндерді зерттейтін филологиядан бөліп қарайды. Бұл бағыттын негізін салушы А. Шлейхер тілдің табиғи организмдік жалпы заңдарын жасауда Г. В. Гегельдін объективті- идеалистік философиясына, Ч. Р. Дарвиннін эволюциялық теориясына сүйенді. Бірақ ол тілдің тек адамзатқа тән екенін, жануарларда тіл болмайтынын атап көрсеткен. Натуралистік бағыт идеясын кейін М. К.Рапп, М. Мюллер, А. А. Овелак т.б. дамытқан. Бұл бағыттың негізгі идеясы мынаған саяды. Тіл форма ретінде ұғымдар мен түсініктердің дыбысталуы нәтижесінде мағыналық сипат алғанда пайда болған, ал бұл екеуінің арақатынасы суффикстер мен флексиялардан керінеді. Осылайша тіл органимінің түбір, агглютинативті, флективті түрлері туады. Сөйтіп, ататіл формасынын үш түрі тек морфологиялық түрғысынан емес, әрі олардың дамуы мен жетілуі тұрғысынан қаралады. Тілдің праформалары фонетикалық процестер мен аналогияның әсерінен тарихи дәуірде жіктелген деп есептеледі. Тарихи дәуірде тілдердін жіктелуі туыс тілдер мен диалектілердің жасалуына алып келген. Ата тілдердің семьяларға, топтарға бөлінуін Шлейхер (үнді еуропа тілдері негізінде) бұтақты ағаш түрінде бейнелеп, оны генеалогиялык ағаш (генеалогическое (родословное) древо) деп атаған. Шлейхердін ғылыми идеяларының маңызы зор: ол тарихи тіл білімінде ата тілді қайта жанғырту әдісін жасауға мүмкіндік берді; ол ұсынған морфологиялық және генеалогиялық классификациялар жалпы тіл теориясына енді; тілдің жасалу табиғатын адамзатпен байланыстырып қарастыру тіл мен ойдың шығуы туралы ілімнің бір саласы болып табылады. Бірақ натуралистік бағыттың тілдің шығу тегін биологиялық факторлармен түсіндіруі, үнді еуропа тілдерін ең жетілген тілдер деп артықша сипаттауы, тілдің дамуы мен тарихын қоғам тарихынан бөліп қарауы дүрыс емес теория ретінде кезінде сынға алынған болатын. Натуралистік бағыт тіл дамуынын жалпы заңдарымен бірге, физиологиялық, психофизиологиялық түрғыда сөйлеу қызметін зерттейді. Натуралистік бағыттың физиологиялық мектептерінің жетістіктерін жас грамматиктер,дескриптивистер пайдаланды.