Норман теориясы

Норман теориясы – тарих ғылымындағы Ресей мемлекетінің негізін қалаушылар – нормандар (варягтар) болған деп есептелетін бағыт. 18 ғ-дың 2-ширегінде Петербург ҒА-нда жұмыс істеген неміс ғалымдары Г.З. Байер, Г.Ф. Миллер, т.б. қалыптастырған. Кейінірек Ресейге келген А.Н. Шлецер де Н. т-н қолдады. Бұл теорияның шығуына “Бағзы замандар оқиғаларында” баяндалатын Руське 862 ж. варяг князьдері Рюрик, Синеус пен Труворды шақыруы себеп болды. Н. т-ның саяси мәні – орыс халқын артта қалған, дербес мемлекет құруға қабілетсіз ел, ал нормандарды Ресей тарихының бастапқы кезеңінен бастап оның экономикасы мен мәдениетіне ықпал еткен шешуші күш ретінде тануында еді. 18 ғ-дың ортасынан бастап М.В. Ломоносов бастаған орыс ғалымдары Н. т-ның ғыл. негізсіз, әрі Ресейге қарсы дұшпандық саяси сипатта екендігін дәлелдеуге тырысты. Дегенмен, 18 – 19 ғ-лардағы Ресей тарихнамасында Н. т. орыс мемлекеті пайда болуының ресми нұсқасы ретінде қалыптасты. Н.М. Карамзин, С.И. Соловьев, т.б. варягтардың Рустегі үстемдігін мойындай отырып, бұдан шығыс славяндардың артта қалуына дәлел іздеудің негізсіз екендігін баяндады. “Норманшылдар” мен “норманшылдарға қарсылардың” немесе славянофильдер мен “батысшылдардың” арасындағы күрес, әсіресе, 1862 ж. Ресейдің мың жылдығын мерекелеуге байланысты шиеленісе түсті. Н. т-ның қарсыластары ретінде Д.И. Иловайский, С.А. Геодонов, В.Т. Васильевский, т.б. бой көрсетті. Олар Н. т-ның жекелеген нақты жағдайларын сынағанымен, оның ғыл. негізсіздігін дәлелдей алмады. 1930 – 40 ж. кеңестік тарихшылар (Б.Д. Греков,Б.А. Рыбаков, М.Н. Тихомиров, т.б.) Н. т-н жоққа шығаруға тырысты. Бірақ бұл теорияны қолдаушылар арасында тек шетел тарихшылары ғана емес, Ресей ғалымдары да көп болды. Тек 20 ғ-дың 2-жартысынан бастап Н. т. ғыл. позициясын жоғалта бастады. Қазіргі кезде Ресей тарихнамасында Н. т-ның негізсіздігі жөніндегі тұжырым басымдыққа ие болып отыр.