Нұр

Нұр (араб.: نور‎ – жарық сәуле) – 1) күн сәулесі; 2) Құдай ақиқаты мен ілімінің, шапағаты мен сипатының көрінісі.

Құран Кәрімнің “Нұр” сүресіндегі “Алла көктер мен жердің нұры…” (24) – деген аятта нұр Алланың шексіз мейірім-шапағаты ретінде көрініс берген. Адамның жан дүниесінің, өмір сүру кеңістігінің, мекені мен мезгілінің нұрлануының басты шарты осы нұрдың бастау көзі Алланы барынша дәріптеп, көркем есімдерін еске алу делінген. І.А. Йасауидің “Мират-ул Қулуб” атты рисаласында үш түрлі нұр қарастырылып, сопылық дүниетаным категориялары ретінде ашылған: “Біріншісі – зат нұры; екіншісі – сипат нұры; үшіншісі хақ нұры (топырақ нұры немесе жарық дүние). Бұл жердегі зат нұры – Алла тағаланың нұры, сипат нұры – Хз. Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.с.) пайғамбардың нұры, хақ нұры адамзаттың бұл дүниеде көрген нұры”. Зат және сипат нұрлары Құдайдың субстанциондық және сипаттық ақиқатын ашатын ұғымдар. Оларды таным жолындағы адам өзіндік рухани даму мақамдары ретінде игереді. Мәселен, шариаттағы иман – “иман-и бостан”, “тариқаттағы иман – “иман-и гүл”, хақиқат иман –“иман-и нұр”, мағрифат иман – “иман-и сыр” деп ажыратады. Қазақтың дәстүрлі мәдениетінде осы “иман-и нұр” категориясымен ар ілімін негіздеген ғұламалар, Хақты тану үшін “нұр-и иман” дәрежесі керек деп білген. “Бихамдиллах нур-и иман аштым мен-е” деген Иасауи, бұл иман дәрежесін – Тәңірдің құты, сыйы ретінде қабылдайды. Иман нұры арқылы нәпсі рух зынданынан құтылып, батин (көкірек) көзі ашылған адам кемелдікке жете алады деп білді. Нұр сәуле мотиві Ш.Құдайбердіұлының шығармаларында кеңінен қолданылған. “Жазған хаттың сырымен, Жарқыраған нұрымен, Тазарып жүрек кірінен, Қайғыдан басым болды азат”, “Нұрға байсың нұрыңнан зекет парыз, Мен кедеймін нұр сұрап қылдым арыз”, “Мен жомартпын жар нұрына”, “Нұрыңнан жарық жүрегім, Ғайыптан хабар білемін”, т.б. көптеген өлең жолдарында нұр жүректі тазартып, нұрландыратын Алла тағаланың мейірім шапағаты, адамның иман қазынасын байытып, таным көкжиегін кеңейтетін Нұр-Рахман сипаты ретінде көрінеді. Нұрдың бастау көзі Жаратушы болғандықтан, оған бар ықылас-пейілімен ғибадат жасап, тануға ұмтылу оның нұрына бөленудің басты шарты деп біледі. Қазақ ойшылдарының дүниетанымында нұр ұғымы исламның рухани танымдық дәстүрі ауқымында дамып, өзіндік сипат алды.