Олстер
Олстер (ирл. Cúige Uladh [ˌkuːɟə ˈʊlˠə], ағылш. Ulster [ˈʌlstər], олст.-шотл. Ulstèr) — Ирландияның төрт тарихи аймақтарының бірі, қазіргі уақытта аралдың солтүстігінде тоғыз графтықты біріктіреді. Алтауы - Антрим, Арма, Даун, Фермана, Лондондерри және Тирон - Солтүстік Ирландияға кірсе, қалғаны - Каван, Донегол и Монахан — Ирландия Республикасына кіреді. Негізгі тіл - ағылшын, екінші ең көп таралған - ирланд тілі. Солтүстік Ирландия халқының шамамен 10%-ы ирланд тілін біледі, дегенмен бұл тіл республиканың құрамына кіретін барлық графтықтарда оқытылады. Көбінесе Олстерді ресми емес түрде Солтүстік Ирландия деп атайды.
| Тарихи аймақ | |||||
| Олстер | |||||
| ирл. Cúige Uladh, ағылш. Ulster | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Әкімшілік орталық | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
54°24′ с. е. 7°00′ б. б. / 54.4° с. е. 7.0° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°24′ с. е. 7°00′ б. б. / 54.4° с. е. 7.0° б. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Жер аумағы |
21 882 км² км² | ||||
| Ірі қаласы |
Белфаст | ||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
2 105 656 адам (2011) | ||||
| Тығыздығы |
96,23 адам/км² | ||||
| Ресми тілдері | |||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| ISO 3166-2 коды |
IE-U | ||||
|
| |||||
 Олстер Ортаққорда
Координаттар: 54°24′ с. е. 7°00′ б. б. / 54.4° с. е. 7.0° б. б. (G) (O) (Я) | |||||
Тарихы
өңдеуТарихи тұрғыдан, біздің дәуіріміздің басында болған ежелгі Ирландияның солтүстік бестігі (патшалығы) Эмайн Маха астанасымен негізінен улстер циклінің аңыз-әңгімесі бойынша сипатталған (патшалықтың құлдырауынан біршама кешірек, VII ғасырда жазылған, бар болған ауызша дәстүрге сәйкес). Археологиялық қазбалар аталған астанасы, сипатталған киім бөлшектері, күйме құрылымдары және жауынгерлік техникасы бар патшалықтың болғанын растайды.
«Басып алу кітабына» сәйкес Ирландияның бестіктерге бөлінуі, сәйкесінше Улад патшалығының құрылуы Фир Болг тайпасының бес ағайынды жетекшілерімен жүзеге асырылды.
Осы бестіктің патшасы таққа отырарда, ол елдің көзінше атпен жақындық жасауы керек (ежелгі кельттер арасындағы биліктің белгісі), кейіннен осы атты сойып, жейтіні (патша халықпен бірге) жайлы XII ғасырға қатысты сипаттама сақталған.
Ерте орта ғасырларда аймақты О’Нил әулеті басқарды. XII ғасырда Норман шапқыншылығынан кейін Олстер норман барондары - алдымен де Курси, содан кейін де Лейсидің қарамағына өтті. Олар бұл жерде Олстер графтығын құрды.
ХІХ ғасырда Олстер Ирландияның ең бай және гүлденген аймағына айналды, ал Белфаст халқы бойынша елдің астанасы, Дублинді басып озды.
ХХ ғасырда Олстер ИРӘ мен ағылшын олстерлік юнионистер арасындағы қақтығыстардың алаңына айналды (Олстер қорғаныс қауымдастығы, Олстер еріктілері майданы).
Әкімшілік бөлініс
өңдеу
Олстердің тоғыз графтығынан алтауы - Антрим (Aontroim), Арма (Ard Mhacha), Даун (An Dun), Ферман (Fear Manach), Лондондерри (Doire) және Тирон (Tír Eoghain) - 1921 жылы Ирландияның бөлінуінен кейін Біріккен Королдіктің құрамына енген Солтүстік Ирландияны құрайды. Олстердің үш графтығы, Каван (An Cabhan), Донегал (Dun na nGall) және Монахан (Muineachan) Ирландия Республикасының құрамына кіреді.
| № | Графтық | Тұрғындар чел. (2011) |
Ауданы, км² |
Тығыздығы, адам/км² | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Солтүстік Ирландия | |||||||
| 1 | Антрим | 618 108 | 3046 km2 (1176 кв. миль) | 202,9 | |||
| 2 | Арма | 174 792 | 1254 km2 (484 кв. миль) | 131,8 | |||
| 3 | Даун | 531 665 | 2466 km2 (952 кв. миль) | 215,6 | |||
| 4 | Фермана | 61 170 | 1691 km2 (653 кв. миль) | 36,1 | |||
| 5 | Лондондерри | 247 132 | 2075 km2 (801 кв. миль) | 119,1 | |||
| 6 | Тирон | 177 986 | 3263 km2 (1260 кв. миль) | 54,5 | |||
| Ирландия | |||||||
| 7 | Каван | 73 183 | 1931 km2 (746 кв. миль) | 37,7 | |||
| 8 | Донегол | 161 137 | 4861 km2 (1877 кв. миль) | 32,9 | |||
| 9 | Монахан | 60 483 | 1295 km2 (500 кв. миль) | 46,7 | |||
| Всего | 2 105 656 | 21882 km2 (8449 кв. миль) | 96,23 | ||||
География
өңдеуБритан аралдарындағы ең үлкен көл - Лох-Ней Олстердің шығысында орналасқан. Аймақтың ең биік нүктесі - Слив Донард (848 м) Даун графтығында орналасқан. Ирландияның ең солтүстік нүктесі, Малин Хед, Донегал графтығында орналасқан, Еуропадағы биіктігі бойынша алтыншы клиф Слив-Лига (601 м) Арранмор аралында орналасқан. Ирландияның ең шығыс нүктесі Олстерде Даун графтығында, ал Ұлыбританиядағы ең батыс нүктесі Фермана графтығында орналасқан. Британдық аралдардағы ең ұзын өзен, Шеннон, Каван графтығындағы Шеннон ойысы мен Фермана графтығының жерасты салаларынан бастау алады. Олстердің шығыс бөлігіндегі жанартаулық белсенділік Ирландиядағы ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мұраларының үшеуінің бірі - Антрим және Алыптардың көпірі үстіртінің пайда болуына әкелді. Олстерде друмлин белдігі бар. Олстердің географиялық орталығы Тайрон графтығының Померой мен Каррикмор ауылдарының арасында орналасқан. Ауданға келетін болсақ, Донегал графтығы - Олстердегі ең ірі графтық.
Әдебиет
өңдеу- Braidwood, J. 1964. Ulster Dialects, An Introductory Symposium Ulster Folk Museum.
- Faulkner, J. and Thompson, R. 2011. The Natural History of Ulster. National Museums of Northern Ireland. Publication No. 026.
- Morton, O. 1994. Marine Algae of Northern Ireland. Ulster Museum, Belfast.
- Sheane, Michael. Ulster Blood. Ilfracombe: Arthur H. Stockwell, 2005.
- Stewart and Corry's Flora of the North-east of Ireland. Third edition. Institute of Irish Studies, The Queen's University of Belfast
Сілтеме
өңдеу- BBC Nations Ирландия тарихы (ағыл.)
- Британ аралдары Ирландия мен Ұлыбританияның тәуелсіз көрінісі (ағыл.)
- Inconvenient Peripheries Ethnic Identity and the United Kingdom Estate The cases of «Protestant Ulster» and Cornwall’ by prof Philip Payton (ағыл.)
- Mercator Atlas of Europe Ирландия картасы («Irlandia») шамамен 1564