Орыс география қоғамы
Орыс география қоғамы – дүние жүзіне белгілі географиялық қоғам.
Әр кезде Орыс география қоғамы мүшелігіне Қазақстан ғалымдары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, М. Бабажанов, т. б. сайланған. Түрлi кезеңдерде әр түрлi аталған:
- Орыс география қоғамы (1845–1850, 1917–1926)
- Императорлық орыс география қоғамы (1850–1917)
- Мемлекеттік география қоғамы (1926–1938)
- Бүкiлодақтық география қоғамы (1938–1991)
- Ресей география қоғамы (1991)
Орыс География Қоғамы 1845 жылы 6(18) тамызда Санкт-Петербург қаласында құрылды. Қоғамды құрған 17 құрылтайшының 7-еуі Қазақ жерiн ғылым зерттеулерге үлес қосқан ғылым және мемлекет қайраткерлерi: Г. Гельмерсен, Ф. Берг,А. И. Левшин, В. Даль, В. Струве, В. Перовскийлер болды. Орыс география қоғамы құрылған кезден бастап Ресей және оған iргелес елдер туралы география мәлiметтер жинады. Қоғамның жаңа игерiле бастаған Сiбiр мен Қиыр Шығысқа, Қазақстан мен Орта Азияға, Орал мен Кавказға, ғылымға беймәлiм Орталық Азия мен полюстiк аймақтарға, т. б. ұйымдастырған экспедициялары дүниежүзіндегі география ғылымына теңдесi жоқ үлес қосты. Орыс география қоғамы географиямен қатар оған iргелес көптеген ғылым салалары: статистика, этнография, картография, биогеография, климатология, гидрология, көлтану, топырақтану, т.б. бойынша зерттеулер ұйымдастыруға ұйтқы болды.
1851 жылдан бастап Ресейдiң iрi қалаларында Орыс география қоғамының бөлiмшелерi құрыла бастады. Солардың iшiнде Орынбор, Батыс Сiбiр, Семей, Түркiстан бөлiмшелерi қазақ жерiне көптеген ғылым зерттеу экспедицияларын жабдықтап жiбердi. Бұл жұмысқа Кеңес өкiметi жылдарында Қазақ география қоғамы және оның Батыс Қазақстан бөлiмшесi қосылды.
Орыс география қоғамының төрағасы болып патша әулетi – ұлы князьдар белгiленген (1845–1892 ж. Константин Николаевич, 1892–1917 ж. Николай Михайлович). Бiрақ нақты басқару жұмысын вице-төраға, кейiн президент атқарып келдi. Вице-төраға қызметiне Ф. Литке, П. Семенов-Тян-Шанский, Ю. Шокальский, президенттiкке Л. С. Берг, Е. Павловский, С. В. Калесник, т. б. сайланды. Географиядан үздiк ғылыми жұмыстарға берiлетiн 4 алтын (үлкен медаль, Ф. Литке, П. Семенов-Тян-Шанский, Н. Пржевальский атындағы), бiрнеше күмiс, қола медальдар және сыйлықтар тағайындалған. Әр кезде Орыс география қоғамы мүшелiгiне қазақтан шыққан зерттеушi ғалымдар Ш. Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, М.-С. Бабажанов, т. б. сайланды. Бабажанов этнография зерттеулерi үшiн қоғамның күмiс медалiмен марапатталды. Қазақтың тұңғыш географ-ғалымы Уәлиханов еңбектерiнiң алғашқы жинағын Орыс география қоғамы жинақтап, бастырып шығарды.
Орыс география қоғамының түркістан бөлімі – ғылыми зерттеу мекемесі. 1896 ж. 20 мамырда ашылды. Бөлімнің алдына өлке ресурстарын зерттеу мақсаттары қойылды.
* 1899–1902 ж. Орыс география қоғамы Т. б-нің ұйымдастыруы бойынша, Л. С. Бергтің басшылығымен Арал экспедициясы жүргізілді. Экспедияция теңізді зерттеп, геолология және зоология материалдар жинады. Бұл материалдарды өңдеуге көрнекті ғалымдар тартылды.
- 1903–1904 ж. Балқаш экспедияция ұйымдастырылды. Осы экспед-лар деректерінің негізінде Берг географияның жаңа саласы – лимнологияны негіздеді.
- 1902–1904 ж. В. В. Сапожников Жетісуға саяхат жасап, Балқаш к-нен Ыстықкөл өңірі мен Жоңғар Алатауына дейінгі аумақты зерттеп шықты.
Ол Жетісуға өсімдіктер және жануарлар дүниесі бар жеке аудан ретінде толық сипаттама берді. 19 ғ-дың аяғы – 20 ғ-дың басында экспед. қызметі жоспарлы сипат алды, өз бағдарламалары болды, экспед-лар көбінесе аз зерттелген немесе зерттелмеген аудандарға жіберілді. Жиналған материалдар негізінде, Н. Н. Пантусов, Н. А. Зарудный, В. Ф. Ошанин, Г. Д. Романовский, А. П. Федченко, т. б. Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азияның тарихы, әлеуметтік-экономикалық жағдайы жөнінде мақалалар жариялады.[1].
Дереккөздер өңдеу
- ↑ "Қазақ энциклопедиясы"
Қосымша мәліметтер өңдеу
- Орыс география қоғамы(қолжетпейтін сілтеме)