Пангенезис (пан және генезис) - тұқым қуу және даму жайындағы ойша қорытынды жорамал. Гиппократ (б.з.б.5 - 4ғ) баланың ата - анасына аса ұқсас болуын жануарлар мен адамда "ұрық денеден бөлінеді" деп түсіндірген. Итальян натуралисі Дж.Борелли (17 ғасыр) мен Ж.Бюффон да (18 ғасыр) осы көзқарасқа жақын ұғым дамытқан. Пангенезис идеясын 19 ғасырда Чарлз Дарвин ұсынып, "Пангенезистің уақытша жорамалын" құрған. Дарвин организмнің жеке дамуын, өзгергіштігін, тұқым қуу және филогенездік дамуын бір теориямен түсіндіру үшін организмнің барлық бөлігінен субмикроскоптық ұрықтар - геммулалар бөлінеді де, олар жыныс клеткаларына жетіп ұрпақта ата - анасына ұқсас белгілер дамуын қамтамасыз етеді деп ойлаған. Дарвиннің бұл жорамалы эксперимент жүзінде дәлелденбеді.

Пангенез схемасы

Де Фриз жорамалы өңдеу

Голланд ботанигі Х. Де Фриз (1889) ұсынған жасушалық пангенезис жорамалы да түгелдей дұрыс болмады. Де Фриз пангендер (протоплазмада болатын материалды бөлшектер) жыныс жасушасына бармайды, әрбір жасуша ядросында организмге тән пангендер болады деген. Де Фриз кейбір жорамалының қазіргі биологияда да маңызы бар. Әсіресе соматикалық жасуша ядросын ядросыз аналық клеткаға орналастыру нәтижесінде дене жасушасы ядросында генетикалық толық хабар болатындығы ашылды.

Дереккөздер өңдеу

[1]

  1. Қазақ Совет энциклопедиясы, 1976 жыл, Алматы,9 том,120 бет