Пан (тұқымдас)

Пан тұқымдастары (ағылш. The genus Pan) өмір сүріп жатқан екі түрден тұрады: шимпанзелер және боноболар. Таксономиялық тұрғыда бұл екі маймыл түрі жалпылама Паниндер (panins) деп аталады;^[1]^[2] дегенмен, екі түр де "шимпанзелер" (chimpanzees), немесе "шимптер" (chimps) деген жалпы терминмен атала береді. Олар адамдар, гориллалар және орангутандармен қосылып Гоминидтер (ірі маймылдар, немесе гоминид) отбасына жатады. Суб-Сахаралық Африкада пайда болған шимпанзелер мен боноболар қазіргі уақытта Конго джунглиінде жасайды. Дегенмен шимпанзелер Батыс Африканың солтүстік өңірлерінен де кездеседі. Екі түр де жойылу қаупі төнген тіршілік ретінде (IUCN жойылып кету қаупі төнген түрлер) Қызыл кітапқа енгізілген. 2017 жылы қоныс аударатын түрлер туралы конвенция шимпанзені ерекше қорғалатын түр ретінде таңдаған болатын.^[3]

Эволюциялық тарихы

Пан тұқымдасының таксономиясы^[4]	Гоминидтер суперотбасының филогенезі^[5]
Пан туыстасы Шимпанзелер (P. troglodytes) Орталық шимпанзе (P. t. troglodytes) Батыстық шимпанзе (P. t. verus) Нигерия-Камерун шимпанзесі (P. t. ellioti) Шығыстық шимпанзе (P. t. schweinfurthii) Бонобо (P. paniscus)	Гоминидтер адамтектестер (Һомо тұқымдасы) шимпанзелер (Пан тұқымдасы) гориллалар (Горилла тұқымдасы) орангутандар (Понго тұқымдасы) гиббондар (Хилобатидтер отбасы)	}}

Дереккөздер

↑ Muehlenbein M. P. Basics in Human Evolution — Elsevier Science. — P. 114–115. — ISBN 9780128026526.
↑ Diogo, R.; Molnar, J. L.; Wood, B. (2017). "Bonobo anatomy reveals stasis and mosaicism in chimpanzee evolution, and supports bonobos as the most appropriate extant model for the common ancestor of chimpanzees and humans". Scientific Reports 7 (608): 608. Bibcode 2017NatSR...7..608D. doi:10.1038/s41598-017-00548-3. ISSN 2045-2322. PMC 5428693. PMID 28377592.
↑ Chimpanzees among 33 breeds selected for special protection, BBC (October 28, 2017).
↑ Groves, C. P. (2005). Wilson, D. E.; Reeder, D. M. (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 182–3. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494
↑ Israfil, H.; Zehr, S. M.; Mootnick, A. R.; Ruvolo, M.; Steiper, M. E. (2011). "Unresolved molecular phylogenies of gibbons and siamangs (Family: Hylobatidae) based on mitochondrial, Y-linked, and X-linked loci indicate a rapid Miocene radiation or sudden vicariance event". Molecular Phylogenetics and Evolution 58 (3): 447–455. doi:10.1016/j.ympev.2010.11.005. PMC 3046308. PMID 21074627. http://www.gibboncenter.org/publications/MolecularPhylogeneticsIsrafil_etal_2011_MPE.pdf.

[1] Muehlenbein M. P. Basics in Human Evolution — Elsevier Science. — P. 114–115. — ISBN 9780128026526.

[2] Diogo, R.; Molnar, J. L.; Wood, B. (2017). "Bonobo anatomy reveals stasis and mosaicism in chimpanzee evolution, and supports bonobos as the most appropriate extant model for the common ancestor of chimpanzees and humans". Scientific Reports 7 (608): 608. Bibcode 2017NatSR...7..608D. doi:10.1038/s41598-017-00548-3. ISSN 2045-2322. PMC 5428693. PMID 28377592.

[3] Chimpanzees among 33 breeds selected for special protection, BBC (October 28, 2017).

[4] Groves, C. P. (2005). Wilson, D. E.; Reeder, D. M. (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 182–3. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494

[Israfil_et_al-5] Israfil, H.; Zehr, S. M.; Mootnick, A. R.; Ruvolo, M.; Steiper, M. E. (2011). "Unresolved molecular phylogenies of gibbons and siamangs (Family: Hylobatidae) based on mitochondrial, Y-linked, and X-linked loci indicate a rapid Miocene radiation or sudden vicariance event". Molecular Phylogenetics and Evolution 58 (3): 447–455. doi:10.1016/j.ympev.2010.11.005. PMC 3046308. PMID 21074627. http://www.gibboncenter.org/publications/MolecularPhylogeneticsIsrafil_etal_2011_MPE.pdf.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]