Пенеплен

Пенеплен (лат. paene - дерлік, ағылш. plain — жазық) — сол толқынды, кейбір жерлері тегіс денудациялық-аккумуляциялық жазық; таулы аймақтың ұзақ уақыт үгілуге және денудацияға ұшырауынан қалыптасқан құрлықтың тегістелген жазықтау бөлігі; эрозия базисінің тұрақты орналасу жағдайында ағын су мен атмосфера агенттерінің әсерінен таулы алқаптың ұзақ уақыт бойында бұзылуынан пайда болған жер бетінің формасы, Аңғарлар біртіндеп тереңдеп, ұзара отырып, оның беткейлері астынан да, үстінен де жуыыпшайылып отырады. Аңғар аралығындағы қыраттар да азаздап бұзылып, аласарып отырады, сөйтіп ең ақырында бұрынғы таулы аймақ (оның кейбір аңғар бастарының аралығындағы сақталған тебелері болмаса) жазыққа айналады.

АҚШ, national park Pinnacle

Пенеплен алғашқы едәуір тілімденген бедердің ұзақ уақыт тегістелуі кезінде тектоникалық дамуының өтпелі кезеңінде (орогендіктен платформаға) қалыптасады. Педипленмен салыстырғанда пенеплен ылғалды климат жағдайларында, эрозия базисінің тұрақты орналасуы кезінде және вертикаль денудация, яғни жоғары жағынан тегістелу басым болған жағдайларда қалыптасады. Мұнда бедердің тегістелуі тау беткейлерінің біртіндеп жайпақталуы және өзен аңғарларының кеңеюі арқылы жүзеге асады. Ақырында бұрынғы таулы өлке (оның кейбір аңғар бастауларының аралығында сақталған төбелер болмаса) жазыққа айналады. Пенеплен көбінесе қалыңдығы 100 м-ден жоғары үгілу қабығы мен көмкеріледі. Пенеплен Қазакстанда Сарыарқа даласында кездеседі, жаңа тектоникалық әрекет нәтижесінде олар едәуір биіктікке көтерілуі мүмкін (мысалы, Орталық Тянь-Шаньдағы "Сырт" деген қыратты жазықтар 3000 м-ге дейін биіктікте кездеседі). Пенепленнің қалыптасу процесі пенепленденудеп аталады. " Пенеплен " терминін америкалық ғалым У.Дейвис ұсынды (ХІХ ғасырдың соңы).

Пенеплен платформалардағы эндогендік және экзогендік күштердің динамик. теңесуі кезіндегі тектоник. режим жағдайларында түзіледі. “Пенеплен” терминін ғылымға 19 ғасырдың аяғында американдық географ У.Дейвис (1850 — 1934) енгізді. Ол Пенепленді эрозия циклдың (Жер бетінің көтерілуі, таулардың пайда болуы, мүжілуі, шайылуы, тегістелуі, т.б.) соңғы сатысы деп санады. Қазақстанда Пенеплен қазақтың ұсақ шоқылы аумағында кең тараған.