Платина кентастары

Платина кентастары — платиндық металдар — платиноидтар (Pt, Pd, Іr, Rh, Os, Ru) шоғырланған табиғи түзілімдер. Жаралуы жағынан Платина кентастарының кендері түпкі және қорымды, ал заттық құрамы платиналық, кешендік болып бөлінеді. Оларда платиноидтардың мөлшері: платиналықта 2 — 5 г/т-дан бірнеше кг/т-ға, кешенді түпкіде 0,1 г/т-дан жүздеген г/т-ға, қорымдыда ондаған мг/м3-тан жүздеген г/м3-қа дейін жетеді. Түпкі кентастар — платина металдарының ең негізгі көзі. Пластик. металдардың 98,5%-ы осы кентастардан өндіріледі. Олардың басты өндірістік және минералдық типтерінің кен орындары тек қана қат-қабатты мафит-ультрамафиттік магмалық тау жыныстары кешендерімен байланысты.

Платиноидтардың 100-ден аса минералының ішінен көп тарағандары: поликсен, иридийлі палладий, палладийлі платина, осмийлі иридий, сперрилит, ферроплатина, невьянскит, қалайылы платина, т.б. Платина кентастарының түп кендері платформалы және қатпарлы аймақтардағы жер қыртысының терең жарылыстарын бойлай орналасқан ультранегізді интрузиялармен байланысты. Олар 0,5 — 1,0 км-ден 3 — 5 км-ге дейінгі тереңдікте жаралады. Кентастың басты минералдары пирротин, халькопирит, пентландит, кубанит. Кентастардағы басты металдар — платина мен палладий. Платина кентастарының ашық және көмілген күйде кездесетін, ультранегізді интрузиялардың үгілуінен жаралған қорымды кендері мезозой мен кайнозойдағы аллювийлік, элювийлік-аллювийлік тау жыныстарда шоғырланған. Ірі қорымдардың ұзындығы ондаған км-ге, ені жүздеген м-ге, металы бар құнарлы қабаттардың қалыңд. бірнеше м-ге жетеді.

Платина кентастары шахта, ашық, драга әдістерімен өндіріледі. Байытылған концентратта 70 — 90%-ға дейін платиноидтар минералдары болады. Алынған концентраттан платиноидтар пирометаллургиялық, электрхимиялық, химиялық, гравитациялық және магн. сепарация әдісі, т.б. өңдеу жолдарымен бөлініп алынады. Қазақстанда Платина кентастарының минералдары аз мөлшерде Бетпақдаланың, Солтүстік Балқаштың, Солтүстік Ұлытау, Кемпірсай (Ақтөбе облысы), Шар (Шығыс Қазақстан облысы) ультранегізді тау жыныстарынан, Қалбаның кейбір қорымдарынан табылды.

Платина кентастарының дүниежүзіндегі ірі қорымдары: Тунамин, Лак-дез-Иль (Канада), Гуд-Ньюс-Бей, Лейк Оуэн (АҚШ), Оралдың платиналық белдеулері, Генеральское (Ресей), Чако және Нариньо (Колумбия), т.б. елдерде орналасқан.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том