Поляк және швед интервенциясы
Поляк және швед интервенциясы (17 ғасырдың басы) — Речь Посполитая мен Швеция билеуші топтарының Ресейді бөлшектеу және оның мемлекеттік дербестігін жоюға бағыталған әрекеттері. Агрессиялық жоспар 1558–1583 жылдары Ливон соғысының аяқ шенінде ойластырыла бастады. 1583 жылдан кейін Стефан Баторий Ресейді Польшаға бағындыру жоспарын ұсынды. 1580 жылдың қарсаңында король Юхан ІІІ швед феодалдарының басқыншылық жоспарын жасады. 16 ғасырдың аяғындағы ішкі саяси және халықаралық жағдайлар бұл жоспарлардың жүзеге асырылуына кедергі жасады. 17 ғасырдың басында Речь Посполитаның билеуші топтары Лжедитрий І қолдап, жасырын интервенцияға көшті. 1606 жылы мамыр айында Мәскеудегі поляктарға қарсы көтеріліс кезінде Лжедмитрий І өлтірілуіне байланысты поляк феодалдары агрессиясының 1 әрекеті күйреді. Жасырын интервенцияның 2-кезеңі Лжедмитрий ІІ есімімен байланысты. Лжедмитрий ІІ негізгі әскери күштері поляк-литва магнаттарының жасақтарынан құралды. 1608 жылы көктемдегі жорық және Болхов түбіндегі жеңіс (1608 жылы, мамыр) нәтижесінде Лжедмитрий ІІ Мәскеу түбіндегі Тушино лагеріне орналасты.[1]
Жоспары
өңдеуЛжедмитрий ІІ әрекеттерінің сәтсіздікке ұшырауы, Шуйский үкіметінің әлсіздігі, Речь Посполитаның ішкі жағдайының жақсаруы Польша үкіметінің Ресейге қарсы ашық агрессияға көшуіне мүмкіндік берді. 1610 жылдың наурызында Тушинодағы поляк әскерлерінің бір бөлігі Сигизмунд ІІІ қол астына көшті. Сол жылы орыс феодалдарының М.Г.Салтыков бастаған елшілігі Сигизмунд ІІІ шарт жасасып, оның баласы Владиславты орыс патшасы деп таныды. Орыс әскерлерінің поляктарға қарсы жорығы Клушин түбінде сәтсіздікке ұшырады, оған швед жалдамалыларының опасыздығы себеп болды. Бұл Шуйский үкіметінің күйреуіне әкеп соқты. Мәскеуде жаңа үкімет құрылып, Владислав орыс патшасы болып танылды. Поляк әскерлері Мәскеуге кірді. Мәскеуде поляк феодалдарының баса-көктеп билік жүргізуі ұлт-азаттық күресті күшейтті. Бірінші жасақ 1611 жылы наурызда Мәскеуді қоршауға алды. Бірақ ішкі қайшылықтарға байланысты жасақ іс жүзінде тарап кетті. 1611 жылы қыркүйекте Новгородта Екінші жасақ қалыптаса бастады (Минин және Пожарский бастаған халық жасағы). 1612 жылы 27 қазанда Мәскеу азат етелді. 1612 жылы күзде Сигизмунд ІІІ Мәскеуді қайта басып алмақшы болды. Бірақ «Мәскеу соғысы» сәтсіздікке ұшырады. Поляк үкіметі 1617 жылы Ресейді жаулап алмақ ниетімен тағы да Мәскеуді қоршауға алды. 1618 жылы қазанда кері шегінуге мәжбүр болды. Польша үкіметі 1618 жылы Деулин уақытша бітіміне қол қойды. Ресей Смоленск, Чернигов, Дорогобуж, оңтүстік-батыс және батыс аймақтардағы басқа қалаларынан айрылды.[2]
Швецияның Ресейге қарсы ашық агрессиясы 1610 жылы тамызда шведтер Ивангородты, қыркүйекте Кореланды (1611 жылы 2 наурызда күйреді) қоршады, 1610–1611 жылдары Колаға, Соловец монастырына жорығы сәтсіз жасалды. 1611 жылы жазда Новгородқа қарсы қимылға шықты. Новгород 16 шілдеде шведтерге берілді. Швед әскерлері 1612 жылы көктемде Копорьені, Ямды, Ивангородты, Орешекті, Гдовты, Порховты, Ескі Русаны, Ладога мен Тихвинді басып алды. Псковты жаулап алмақ болған ниеттері сәтсіздікке ұшырады. Ярославьге келген Екінші жасақтың басшылығы (1612 жылы, сәуір) новгородтықтармен байланыс жасады. 1613 жылы жазда қала тұрғындары мен орыс әскерлерінің жұмыла қимыл жасауының нәтижесінде Тихвин мен Порхов азат етіліп, 3-мыңдық поляк-литва жасақтары талқандалды. 1614–1615 жылдары Швед әскери басшылары Ресейдің солтүстік-батыс аймақтарын Швеция құрамына қосып алу мақсатымен новгородтықтарды Швецияның жаңа королі Густав Адольфке күштеп бағындырмақшы болды. Новгород жерінде партизан соғысы басталды. 1615 жылы Псковтағы сәтсіздіктен соң Швеция үкіметі патша Михаил Федоровичтің үкіметімен бейбіт келіс сөз жүргізуге келісті. 1617 жылы Столбовск бітіміне қол қойылды.[3]