Прагматика

Прагматика (грек, pragma, ілік септіктеp ragmatosіс, әрекет) — семантика мен тіл біліміндегі тілдік таңбалардың кызметін зерттейтін саласы. "Прагматика"терминін 20 ғ. 30 жылдарында семиотиканың бір бөлімі түрінде Ч. У. Моррис енгізген. Ол семиотиканы танбалардын объектіге катынасын зерттейтін семантика, танбалардын өзара қарым-қатынасын зерттейтін синтактика және сөйлеушілердін танбаларға катынасын зерттейтін Прагматика деп бөлген. Прагматиканын лингвистикалык зерттеу саласына айналуы Ч. С. Пирстін идеясымен байланысты сөйлеу актілері жайындағы логика-филологиялык (Дж. Р. Сёрл, 3. Вендлер т.б.) және Прагматикалык теориялардын (П. Грайс, Л. Линский, Сёрл,П. Ф. Стросон т.б.) ыкпалымен 60—70 жж. басталды. Лингвистикалык Прагматиканың кызметі накты емес, оған сөйлеуші субъект пен адресаттын (тындаушынын) өзара карым-катынасынан туатын мәселелердін бәрі кіреді.

Сөйлесушілердін карым-катынасы үстінде тілдін колданылуы мен Прагматикалык кызметін біріктіре отырып, Прагматика риторика, стилистика, сөйлеу теориясы мен типологиясы, стильдердін карым-катынастык және функционалдык теориялары, социолингвистика, психолингвистика т.б. көптеген салаларға катысты проблемаларды камтиды.

Прагматика коммуникативтік қызметке əсер ететін тілдің қолданылуын зерттейтін бағыттарда қарастырылады. Семиотиканың негізін қалаушы Ч.Моррис прагматиканы тілдік таңба мен оны қолданушысының арасындағы қарым-қатынасты зерттейді деп анықтайды.

С.С.Искакова «Қазақ терминдерінің прагматикалық қызметі» атты диссертациялық еңбегінде прагматика – сөйлеушінің тілдік таңбаға қатынасын зерттейтін семиотиканың бір бөлімі дей келіп, прагматиканың əдіснамалық аппараты аталған зерттеудің негізгі ұстанымдарын түзету үшін пайдаланады дейді. Былайша айтқанда, терминологиялық лексика көркем əдебиеттің функционалдық стилінің мəтініне енгенде терминологиялық сипатын жоғалтып, мəн мəтінде мағыналық реңкке ие болып қана қоймай, бүтіндей алғанда ойды білдірудің коммуникативтік мақсатына жету үшінде өз үлесін қосады, деп түсіндіреді.

«Сөздің прагматикасы», «сөйлемнің прагматикасы» жəне т.б. айтқанда, біріншіден, белгілі бір прагматикалық жағдайда тілдің қолданылу ерекшелігі мен оның қызметінің шарттары, екіншіден, контекске əртүрлі прагматикалық тұрғыда ықпал ету мен мағыналарды шығару ескеріледі. Бірінші жағдайда«сыртқы прагматика» туралы айтуға болады, ал екінші жағдайда – «ішкі прагматика» туралы айтуға болады. Егер семантика объектіні танып, суреттесе, прагматика сол объектіні адам əрекетінде субъект ретінде қарастырады. Яғни прагматика тілдік бірлікті қандай мақсатта қолданғандығын, не айтпақ болғандығын қарастырады. Сөйтіп семантикамен прагматиканың ерекшеліктері көрінеді.