Рафинациялау

Рафинациялау, рафинаттау (нем. Raffіnіaren, франц. raffіner — тазарту) — қорытылған металдар мен қорытпаларды қажетсіз зиянды қоспалардан тазарту. Асыл металдарды тазарту аффинаж деп аталады.

Шикізаттан өндірілген алғашқы металл 96 — 99% шамасында негізгі өнімнен, қалғаны бөгде қоспалардан тұрады. Физикалық, химиялық және механикалық қасиеттерінің тиімсіздігіне байланысты мұндай металдарды өнеркәсіпте пайдалануға болмайды. Оны қайта өңдеп, тазарту керек. Ал кейде мысты тазарту кезінде құрамынан бөлініп алынатын қоспалардың (алтын, күміс, т.б.) өзіндік құны мысты рафинациялауға кететін қаржыны толық өтеуі мүмкін.

Рафинациялау пирометаллургиялық, электролиттік және химиялық тәсілдерден тұрады. Жоғары температуралы ерітінділерде жүргізілетін пирометаллургиялық рафинациялаудың бірқатар ерекшеліктері бар. Тотықтандырғыш кейбір қоспалардың (O, Sі, Cl, F) элементтері негізгі металдың осындай элементтерінің қосылыстарымен салыстырғанда берігірек қосылыстар түзуіне негізделген. Мысалы, мыс балқымасын ауамен үрлегенде Fe, Nі, Zn, Pb, Sn, Sb, As мысқа қарағанда оттекпен берігірек қосылыстар түзеді де, олар былаудың бетіне балқып шығады. Балқытып ажырату тәсілі металл құраушыларының балқу температурасы мен тығыздығының айырмашылығына және бір-бірінде шамалы еритіндігіне негізделген. Негізгі металл мен қоспаның қайнау температурасына негізделген Рафинациялау тәсілі мырышты кадмийден, қорғасынды мырыштан, алюминийді магнийден тазалауда, титан өндірісінде пайдаланылады. Вакуумдық сүзгілеу, болатты жасанды қождармен тазалау сияқты пирометаллург. әдістер де қолданылады. Су ерітінділері мен тұз балқымаларында жүргізілетін Р-дың электролит. тәсілі өте таза (көбіне түсті) металдар алу үшін пайдаланылады. Бұл тәсілдің ерігіш және ерімейтін анодты деп аталатын түрлері бар. Бірінші тәсілде тазаланатын металл (анод) электролитте ериді де, иондар ретінде сыртқы кернеу әсерінен катодқа қонып, таза металл түзеді. Электролиз кезінде мыс катодқа бөлінеді, асыл металдар ерімейді де, электролиттік астаудың астына шөгеді, ал теріс потенциалды металдар электролитте жинақталады. Химилық Рафинациялау тәсілі металл мен қоспалардың қышқылдар мен сілтілерде ерігіштіктерінің әр түрлі болуына негізделген. Мысалы, алтынды Рафинациялау қайнап тұрған күкірт және азот қышқылдарында жүргізіледі. Алтындағы мыс, күміс, т.б. элементтердің қоспалары қышқылда ериді, ал тазартылған алтын ерімейтін тұнба болып шөгеді. Қазақстандағы металлург. кәсіпорындарда соңғы жылдары көптеген Рафинациялау цехтары қайта іске қосылды. Елімізде өндірілген кейбір металдарға Мемлекеттік сапа белгісі берілген, бұл өнімдер көптеген шет елдерге шығарылады.