Ресейде орталықтанған мемлекеттің құрылуы

IV Иван Грозный

Иван Грозный

III Иван кезінде басталған орыс жерін біріктіру Куликово шайқасынан кейін одан әрі жалғастырылды. III Василий Иванович кінәздік еткен (1505-1533) тұста орыс жерлерінің Мәскеу төңірегіне бірігуі жедел қаркынмен жүрді. 1485 жылы Мәскеу кінәздігіне Тверь, Псков жері біріктірілді. 1514 жылы Рязань жері қосылды,Еділ бойындағы мари, мордва, коми, карел халықтары бағындырылды. Ресей көпұлтты мемлекетке айналды. Ұлы Василий кінәз өлгеннен кейін орыс мемлекетінде өкімет билігі үшін күрес күшейе түсті. Таққа сөз жүзінде үш жасар IV Иван (1533-1584) ие болды да, іс жүзінде мемлекетті оның шешесі Елена Глинская мен оның кеңесшілері басқарды. 1547 жылдан IV Иван орыс мемлекетінщ патшасы атанды. Ол самодержавиені нығайту үшін 1549 жылы жаңадан заңдар жинағын шығарды. Бұрынғы боярлар думасының орнына Земсоборын құрды. Боярлардың саяси билігі төмендетіліп, дворяндардың билігі күшейтілді. Әскери реформа жүргізіліп, Ресейде түрақты армия құрылды. 1550 жылдан бастап шаруалар өз жерінен кетуге рүксат алды, бірақ ол иелерінен алған қарыздарынан толық күтылғанда ғана жүзеге асатын. Шаруа өз қожайынына бекітілді, кіріптарлық бұрын ғыдан да күшейе түсті. Ел басқаруда приказдар жүйесі енгізіліп, Ресей бір оралықтан бағындырылған мемлекетке айналды. Абсолюттік монархия елді орыс дворяндарына сүйеніп басқарды. IV Иван кезінде боярлар патшаға қарсы күреске шықты. XVII ғасырда Зем жиналысы мен боярлар думасының беделі әлсіреп, абсолютті монархия шексіз билікке ұласты. Патша шіркеу билігін де өз қолына алды. IV Иван кезінде халық наразылығымен қатар боярлардың қарсылығы күшейді. IV Иванды халық Грозный деп атады. Ол елде опричнина саясатын енгізді. Ол бойынша мемлекеттік жерлерге патшаны қолдаған сенімді адамдарды орналастырды да, патшаға қарсы шыққан боярлардың жерлері тартып алынып, олар шет аймақтарға көшірілді. Опричнинаны арнаулы, сенімді адамдардан тұратын өскер жүргізді. Опричнина «опричь» сөзінен шыққан - «басқа, айрықша» деген мағынаны білдіреді. Ауыспалы мағынасы - «жүгенсіз кеткен орда». Халықтың IV Иван патшадан опричнинаны жоюды талап етуі. Халықты қорқыту үшін опричнина әскерлері қанжығаларына иттің басы мен сыпырғыш байлап жүрді. Бұл олардың патшаға иттің иесіне берілгендей берілгендігін, опасыздарды мемлекеттен сыпырып тастайтындығын білдірді. Опричнина әскерлері тек қана патшаға бағынды. IV Иван боярлар думасын таратып, боярларсыз жеке билік орнатып, қарсы шыққандарды жазалап отырды. Опричнина елде үрей туғызып, қатал жазалау саясатына айналды. 1569-1570 жылдары IV Иван Новгород жеріне барған жолында опричнинаға қарсы шыққан Клин, Торжок, Тверь қалаларын тонап, адамдарды аяусыз жазалады. 1565 жылдың басында IV Иван мемлекет жерінің едәуір бөлігін опричнинаға, айрықша өз биліғіне карайтын етіп бөліп алды. IV Иванның қатал билігі кезінде шаруашылық құлдырап, елде тыныштық бұзылды. Патшаға қарсы халық наразылығы күшейді. 1572 жылы IV Иван опричнинаға тыйым салды. Елде тыныштық орнады.

Дереккөздер

Бірақ 1558-1583 жылдардағы Ливон соғысында Ресей жеңіліс тауып, халықаралық беделі әлсіреді.