Речитатив

Речитатив (итал. recitativo, reci-tate - тақпақтап айту немесе дауыстап оқу) – вокалдық музыканың әуенді тақпаққа ұқсас бір түрі. Речитатив сөйлеген кездегі бірде көтеріп, бірде баяулатып айтатын мәнерлі эмоциялық дауыс ырғағына негізделеді. Речитативтік мелодия өз алдына дербес музыкалық форма тудырмайды; ол мәтіннің синтаксистік бөлшектенуіне бағындырылған еркін ырғақта орындалады. Речитативтіктің негізгі үлгісі халықтың эпикалық, музыкалық-поэзиялық шығармаларын айтатын әнші-жыршылардың орындаушылық дәстүріне жақын келеді; оның мелодиялық қүрылысы да эпикалық шығармалардың музыкалық әуеніне ұқсайды. 16-17 ғасырларда Речитатив кәсіби музыкада опера жанрының тууымен байланысты дамыды. Речитативтің мәнерлі сазы классикалық операда да; қазіргі замандағы операда да кең өріс алды. Сондай-ақ, Речитатив романстар, т.б. вокалдық жанрларда колданылады.

Речитатив қазақ халық поэзиясында

Қазақтың халық поэзиясында терме жырларда сөзді еркін айтылу қалпын сақтап, желдірмелі жеңіл әуенмен айту дәстүрі болған. Содан келіп жыр түріндегі туындыларды, өлең, дастан, поэмаларды әндете, нақтылы бір сарынмен айту немесе мақаммен оқу кең тараған. Егер ән өлеңде әуен күрделі түрде құрылса, көбіне созылтып, шырқап айтылса, термелеп айтылатын өлеңде мағынасын анық жеткізу үшін термелі әуен бас-аяғы жинақы, ықшамды келіп, сөйлеу ырғақ-интонациясына жақынырақ болып, сөздің табиғи айтылу қалпындағы дауыс толқынын сақтап, біркелкі сарынмен айтуға мүмкіндік береді. Жырды, өлеңді термелеп айту кейде тақпақтап айтуға жақындасатын тұстары болуы мүмкін. Бірақ, түгелдей алғанда, ол тақпақтап айтудан басқаша. Тақпақтап айту ауыз әдебиетінде нақыл сөздерді, шешендік сөздерді, мақал-мәтелдерді, шағын өлең-жырларды айтқанда қолданылған. Қазіргі кезде өлең сөзді мәнерлеп сөйлеу ырғағына келтіріп оқуды тақпақтап айту деп айтылып жүр.

Әдебиеттер:

Доливо А., Речитливы в вокальном искусстве, в книге: Вопросы музыкально - исполнительского искусства, в. 3,М., 1962; Васина - Гроссман В., Музыка и поэтическое слово, часть 1, Ритмика, глава 2., М„ 1972.