Рихард Мартин Вильштеттер

(13.08.1872-03.08.1942)
Неміс химик-органик. 1894 жылы Мюнхен университетін бітірген (философия докторы). 1894-1905 және 1916-1925 жылдары осы университеттің оқытушысы (1902 жылдан бастап профессор болған), 1905-1912 жылдары - Цюрих Жоғары техникалық мектебінде, 1912-1915 жылдары Берлинде Кайзер Вильгельмнің химия институтының директоры болып жұмыс істеген. 1925 жылдан бастап Мюнхенде өз үйіндегі зертханасында зерттеулер жүргізген. 1939 жылы Цюрихке эмиграцияға жөнелді.
Негізгі еңбектері табиғи қосылыстардың химиясы мен биохимиясына жатады. 1897 жылы кокаинның құрылысын анықтады.
1898 жылы тропилиден құрылысын анықтап, 1901 жылы осы көмірсутекті синтездеген. 1901-1905 жылдары тропин тобының алкалоидтерінің өзара айналымын зерттеген, экгонин құрылымын анықтаған, тропидиннен тропин aлған, тропиннің формуласын тапқан, тропинионды синтезедеген. 1905 жылы гранат алкалоидін - псевдопельтьеринді зерттеген.
1907-1910 жылдары алғаш рет А.Штольмен бірге кристалдық хлорофилді бөліп, хлорофилл α формуласын және оның жеке фрагменттерінің құрылысын анықтаған. 1907 жылы циклобутанды, 1910 жылы циклооктенді және 1911 жылы циклооктатетраенді синтездеген. Хинондарды, хинониминдерді, пиронның туындыларын, цикді 4- және 8- мүшелі көмірсутектерді түйіндес қос байланыстар мен қосылыстардың түсі арасындағы байланысты анықтау мақсатында зерттеген. 1904 жылы о-бензохинонды алу тәсілін жетілдірген. 1813 жылы қанның қызыл пигментін бөліп оның табиғатын анықтаған. Көптеген гүлдер мен жемістердің бояғыш заттарын бөліп зерттеген, ең маңызды антоциандарды - пеларгонидинді, дельфининді, цианидинді синтездеген. 1918 жылдан бастап ферменттерді зерттеген; амилазаны, пероксидазаны, сахарозаны, липазаны бөліп алған. Г.Эйлер-Хельпинмен бірге 1922 жылы ферменттердің бөлшектері химиялық активті топпен коллоидты тасығыштан құралған деген түсінікті енгізді. Кокаиннің 18-сатылы синтезі туралы 1923 жылы жариялады. 1929 жылы целлюлоза гидролизін жүргізіп, жеке полисахаридтерін бөлді. Гемиеннің құрылысын зерттеген. 1924-1926 жылдары неміс химия қоғамының президенті болған. Бірқатар ғылым академиялары мен ғылыми қоғамдарының мүшесі болған. 1929 жылдан КСРО ғылым академиясының құрметті мүшесі, 1915 жылы Нобель сыйлығының лауреаты болған.

Дереккөздер:

С.К.Мырзалиева "Химия" (Балаларға арналған энциклопедиялық анықтамалық Алматы 2012ж.)