Роберт Эндрюс Милликен
Роберт Эндрюс Милликен (ағылш. Robert Andrews Millikan, Моррисон, Иллинойс, АҚШ — Сан Марино, Калифорния, АҚШ) — американдық физик.
| Роберт Эндрюс Милликен | |
| ағылш. Robert Andrews Millikan | |
 Роберт Милликен | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Сан-Марино, Калифорния, АҚШ |
| Ғылыми аясы | |
| Ғылыми дәрежесі |
Физика бойынша философия докторы (PhD) |
| Ғылыми жетекші | |
| Атақты шәкірттері | |
| Марапаттары |
|
1923 жылы ол фотоэффект саласындағы және электронның зарядын өлшегені үшін физика бойынша Нобель сыйлығын алды. Кейіннен ол ғарыштық сәулелерді зерттеумен айналысты.
АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшесі (1915)[1].
Өмірбаяны өңдеу
Роберт Милликен діни қызметкер отбасында дүниеге келген. Оберлин колледжіне барар алдында Огайода қысқа уақыт тілші болып жұмыс істеді. Колледждің екінші курсынан бастап жергілікті мектепте математика мен физикадан сабақ бере бастады. 1891 жылы классика мамандығы бойынша бакалавр дәрежесін алды — Ежелгі Жерорта теңізінің тілі, философиясы, тарихы және өнері. 1896 жылы Колумбия университетінде физика бойынша доктор дәрежесін алды. Ол өзінің өмірбаянында тақырыптағы бұл күрт өзгерісті былай түсіндірді:{{Start citation|Жоғары курста... грек профессорым... келесі жылы дайындық бөлімінде бастауыш физика курсынан сабақ беруімді өтінді. Менің физикадан ештеңе білмеймін деген жауабыма ол: «Менен грек тілінен жақсы баға алатын адам физикадан сабақ бере алады» деп жауап берді. «Жарайды», - деп жауап бердім мен, - «өз жауапкершілігіңізде, мен не шығатынын көрейін». Осыдан кейін мен Эйверидің «Физиканың басы» кітабын сатып алдым және 1889 жылғы жазғы демалыстың көп бөлігін үйде өткіздім ... тақырыпты түсінуге тырыстым. …Мен өмірімде 1889 жылғы физика курсынан жақсырақ сабақ бердім бе деген күмәнім бар. Менің студенттерімнен көбірек білуге қызығатыным сонша, олар менің қызығушылығым мен ынта-жігерімнің бір бөлігін алған шығар.
Оқуын аяқтағаннан кейін Милликен әртүрлі жерлерде, соның ішінде Берлин және Геттинген университеттерінде бір жыл сабақ берді. 1896 жылы ол АҚШ-қа оралып, осында ол физика кафедрасының доценті, содан кейін Чикаго университетінде физика профессоры болды.
1904 жылы ол Грета Бланшардқа үйленді. Олардың үш ұлы болды — Кларк, Гленн және Макс, олар да кейінірек ғалым болды. 1907 жылдан 1921 жылға дейін ол Чикаго қаласындағы (Иллинойс штаты) Гайд-парк аймағындағы Саут-Уудлон авеню, 5605- те орналасқан үйде тұрды.
Ғылыми жетістіктер өңдеу
Электрон зарядын өлшеу өңдеу
1910 жылы Чикаго университетінің профессоры болған Милликен зарядталған май тамшыларымен жүргізген тәжірибелерінің алғашқы нәтижелерін жариялады, онда ол электронның зарядын өлшейді. Элементар электр заряды негізгі физикалық тұрақтылардың бірі болып табылады және оның нақты мәнін білу өте маңызды. Милликен өз тәжірибелерінде күшті электр өрісінде электродтар арасында ілінген кішкентай зарядталған май тамшыларының жүру уақытын өлшеген, бұл тамшылардың зарядына байланысты. Тамшыға әсер ететін күштердің белгілі мәнімен құлдырау зарядын анықтауға болады. Көп мөлшердегі тамшылармен тәжірибелерді қайталай отырып, Милликен нәтижелер, тамшылардың заряды элементар зарядтардың бүтін санына пропорционалды, мәні −1,592 ×10−19 Кулон деп болжау арқылы түсіндіруге болатынын көрсетті. Қазіргі уақытта қабылданған −1,60217653 ×10−19 Кулоннан сәл төмен мән Милликенның ауа тұтқырлығының динамикалық коэффициентінің дұрыс емес мәндерін қолданғанымен түсіндіріледі[2].
Фотоэффект өңдеу
1905 жылы Альберт Эйнштейн жарықтың корпускулярлық теориясы туралы өзінің негізгі мақаласын жариялағанда, Милликен бұл теорияның қате екеніне сенімді болды, өйткені осы уақытқа дейін жарықтың толқындық табиғатын растайтын көптеген дәлелдер болды. Эйнштейннің теориясын сынау үшін ол өте таза фотоэлектрод бетін дайындау үшін «вакуумдағы машина шеберханасы» («a machine shop in vacuo») деп атайтын он жылдық тәжірибелер сериясын жасады. Оның нәтижелері Эйнштейннің болжамдарын дәл растады, бірақ бұл Милликенді Эйнштейннің түбегейлі түсіндірмесіне сендіре алмады және 1916 жылы ол былай деп жазды: «Эйнштейннің фотоэффект теңдеуін... менің ойымша, қандай да бір қанағаттанарлық теориялық негіздемесі бар деп қарастыруға болмайды» —тіпті бұл фотоэффектінің «шын мәнінде процесін» өте дәл сипаттайды. Дегенмен, 1950 жылғы өмірбаянында ол «Эйнштейн алғашқы ұсынғаннан басқа кез келген интерпретацияны, атап айтқанда жартылай корпускулярлық немесе фотондық теорияның өзін мойындамайды» деп түсіндірді.
Милликенның жұмысы ішінара қазіргі бөлшектер физикасының негізі болғандықтан, оның XX-шы ғасырда фотондар теориясы сияқты физикадағы жаңалықтарға деген сенімдерінде өте консервативті болғаны ирониялық сияқты. Тағы бір мысал — оның 1927 жылғы оқулығы, ол эфирдің бар екенін біржақты түрде баяндады және Эйнштейннің салыстырмалылық теориясы тараудың соңында Эйнштейннің портреті астындағы жазбада ғана жалтарып айтылды, ол жетістіктер тізімін аяқтады және ол «1905 жылы арнайы салыстырмалылық теориясының және 1914 жылы жалпы салыстырмалылық теориясының авторы деп жариялады; екі теория да басқаша түсіндіруге болмайтын құбылыстарды түсіндіруде және жаңа құбылыстарды болжауда үлкен жетістік болды. Эйнштейннің әр түрлі металдар үшін фотоэлектрондық эмиссия графиктерінен Планк тұрақтысының мәнін өлшеудегі еңбегі де мойындалды.
Естелік өңдеу
1970 жылы Халықаралық астрономиялық одақ Айдың арғы жағындағы кратерге Роберт Милликенның есімін берді.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Robert A. Millikan Мұрағатталған 17 мамырдың 2019 жылы. (ағыл.)
- ↑ Tutubalin, Valeriy; Barabasheva, Yulia; Devyatkova, Galina; Uger Elena The Millikan experiment from the point of view of mathematical statistics // Вопросы Истории Естествознания и Техники. — 2016.
Сілтемелер өңдеу
- Ақпарат Нобель комитетінің сайтынан алынды (ағыл.))
- M. Schirber. Landmarks — Millikan Measures the Electron’s Charge // Physics. — 2012. — Vol. 5. — P. 9.
- Милликен мен Иоффе тәжірибесі