Сабаншы
Сабаншы (Otocolobus manul немесе Felis manul) — жыртқыштар отрядының мысықтәрізділер тұқымдасына жататын аң.
| Сабаншы | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 O. m. manul
| ||||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||
| Otocolobus manul Pallas, 1776 | ||||||||||||||||
 Сабаншы ареалы
|
Қазақстанда Маңғыстауда, Үстіртте, Мұғалжар жотасында, Қаратауда, Тянь-Шаньда, Іле, Жетісу (Жоңғар) Алатауларында, Тарбағатайда, Оңтүстік Алтайда, Сарыарқада тараған.
Дене мөлшері үй мысығындай, тұрқы 52 — 65 см, салм. 4 — 5 кг. Үлпілдек жүні ашық сұр, қоңырқай түсті, арқасында көлденең жіңішке 6 — 7 қара жолағы болады. Құйрығы келте, арқасындағы 8 қара жолағы анық көрінеді. Құлақ қалқандары өте кішкентай, самайында шоқша сақалы бар. Шөл далада тіршілік етеді. Інін жартас арасына салады, ірі кеміргіштердің індерін де мекендейді. Ақпан — наурыз айларында мауығып, сәуір — мамырда мысықтайды (2 — 8 аралығында). Қорегі — кемірушілер (тоқалтістер, шақылдақтар), торғайтәрізді құстар. Жемін ымыртта, түнде аулайды. Сабаның кәсіптік маңызы шамалы болғанымен ғылыми мәні құнды. Саны өте аз, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.[1]
Статус өңдеу
III-ші санат. Барлық таралу аймағында сирек кездесетін түр. Ресейдің, Қырғызстанның, Түркменстанның Қызыл кітаптарына енегізілген.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы өңдеу
Қазақстан фаунасында туыстың 6 түрінің бірі, ал дүниежүзілік фаунада туыстың 30 түрінің бірі.
Таралуы өңдеу
Түрдің ареалы Закавказье, Алдыңғы және Орталық Азияны қамтиды. Қазақстанда сабаншы Маңғышлақ, Үстірт, Қызылқұм, Сарыарқа, Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Сауыр, Қалба және Оңтүстік Алтайда таралған. Барлық жерде оқта-текте ғана жолығады. Таралу аймағы қысқаруда.
Мекендейтін жерлері өңдеу
Тасты шөлейтті қыраттар, биік тау жоталары, кеміргіштер көп болатын жазық далалар.
Саны өңдеу
XX ғ. Ортасына дейін Сарыарқада, шығыс және батыс Жоңғар Алатауында едәуір болды; осы аудандардан дайындау мекемелеріне оншақты оның терісі тапсырылып тұрды. XX ғ. 80-шы жылдары Жоңғар Алатауында сабаншы сирек кездесетін болды. Тек Тентек және Жаланты өзендері мен Сарыбөктер маңында бірең-сараңы ғана кездесті. Басқа аудандарда соңғы отыз жыл ішінде 1 мысық Шелек селосында, біреуі – Қапшағайда, екеуі – Үлкен Бөгеті тауында , бірі – Сөгеті ойпатында кездесті. Бұл мысықтың саны Алтайда, Ресейде, Өзбекстанда да азая түсуде.[2]
Негізгі шектеуші факторлар өңдеу
Браконьерлік, іштен өлуі, жұт жылдар, өрттер.
Биологиялық ерекшеліктері өңдеу
Отырықшы аң, бірақ қар қалың түскен жылдары қоныстарын ауыстыруы да мүмкін. Өздерінің жатақтарын құздар қуысына салады; суырлардың індерінде пайдаланады. Кешкілік көбіне жемін іздеп шығады. Негізінен, ұсақ кеміргіштермен және шақылдақтармен қоректенеді. Ақпан-наурызда күйлеп, сәуір-мамыр айларында 2-ден 8-ге дейін балаларын туады. Жаулары – қасқыр, түлкі, иттер, ірі жыртқыш құстар.[3]
Қолда өсіру өңдеу
Хайуанаттар бағында ұсталады және жақсы көбейеді.
Қабылданған қорғау шаралары өңдеу
СИТЕС-тің 2-ші қосымшасына енген. Бірқатар ұлттық партнер мен қорықшаларда қорғалады.
Қорғауды керек ететін шаралар өңдеу
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар ұйымдастыру, браконьерлермен күресу, өртті болдырмау.
Зерттеу үшін ұсыныстар өңдеу
Сабаншының негізгі таралған аудандарын (қыста) және экологиясын зереттеу қажет.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақ энциклопедиясы, 7 - том
- ↑ Красная книга Казахстана, 3 изд., А., 1996.
- ↑ Гептнер, Слудский, 1972; 2. Слудский, 1973; 3. Шнитников, 1936; 4. Анненков, 1992; 5. Елкин, 1979; 6. Барашкова, 2005; 7. Нуратдинов, 1979.
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Otocolobus manul |