Санто-Доминго
Санто-Доминго (ис. Santo Domingo de Guzmán) — Доминикан Республикасының астанасы, мәдени әрі экономикалық орталығы. Қала 1936 бастап 1961 дейін Сиюдад-Трухилио (ис. Ciudad Trujillo) деп аталды.
| Елорда | |||
| Санто-Доминго | |||
| ис. Santo Domingo de Guzmán | |||
 | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
18°28′35″ с. е. 69°53′36″ б. б. / 18.47639° с. е. 69.89333° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 18°28′35″ с. е. 69°53′36″ б. б. / 18.47639° с. е. 69.89333° б. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1496 | ||
| Бұрынғы атаулары |
1502 дейін — Жаңа Изабелла | ||
| Жер аумағы |
104,44 км² | ||
| Орталығының биiктігі |
14 м | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
965 040 адам (2010) | ||
| Агломерация |
2 908 607 | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды |
+1 (809), +1 (829), +1 (849) | ||
| Пошта индекстері |
10100–10699 | ||
|
adn.gob.do (исп.) | |||
Санто-Доминго шекарасы
| |||
 Ортаққордағы санаты: Санто-Доминго | |||
Этимологиясы өңдеу
Қаланы Христофор Колумбтың інісі Бартоломео 1496 жылы жексенбілік күні құрды және оның құрметіне Санто-Доминго — «Киелі Жексенбі» (ис. domingo — «жексенбілік күн») деп аталды. 1936-1961 жылдары Доминикан Республикасының сол кездегі билеушісі Р.Трухилионың құрметіне орай Сиюдад-Трухилио — «Трухилио қаласы» (ис. ciudad — «қала») деп аталды. 1961 жылы Трухилио өлтірілгеннен кейін Санто-Доминго есімі қалаға қайтарылды [1].
Табиғи жағдайлары өңдеу
Санто-Доминго Доминикан Республикасының оңтүстігінде, Гаити аралының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Қала Кариб теңізінің жазық жағалауын алып жатыр. Климаты ылғалды және тропиктік. Ауаның орташа айлық температурасы жыл бойына +24-тен +27 ° C-қа дейін өзгереді. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері шамамен 1460 мм құрайды. Жауын-шашынның мол маусымы мамырдан қарашаға дейін созылады, бірақ жыл сайын емес. Сол кезеңде дауылды жел жиі болады. Желтоқсан - сәуір айларында жауын-шашын мөлшері аз. Табиғи өсімдік жамылғысы өте сирек және саванна аймағына тән ұсақ жапырақты бұталармен ұсынылған.
| Санто-Доминго ауа райы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
| Абсолюттық максимум, °C | 16,0 | 15,4 | 15,6 | 16,5 | 17,4 | 18,6 | 18,2 | 18,0 | 17,0 | 17,0 | 15,6 | 12,7 | 12,7 |
| Орташа максимум, °C | 30,0 | 30,0 | 30,4 | 31,0 | 31,3 | 31,6 | 32,3 | 32,5 | 32,3 | 31,9 | 31,3 | 30,5 | 31,3 |
| Орташа температура, °C | 24,8 | 24,9 | 25,4 | 26,1 | 26,7 | 27,3 | 27,5 | 27,5 | 27,5 | 27,1 | 26,3 | 25,3 | 26,4 |
| Орташа минимум, °C | 20,3 | 20,2 | 20,9 | 21,7 | 22,7 | 23,4 | 23,5 | 23,5 | 23,3 | 23,0 | 22,2 | 21,1 | 22,2 |
| Абсолюттық минимум, °C | 34,4 | 33,9 | 34,0 | 37,0 | 35,0 | 36,0 | 37,2 | 38,8 | 36,7 | 37,4 | 35,0 | 33,5 | 38,8 |
| Жауын-шашын нормасы, мм | 72 | 81 | 56 | 86 | 172 | 155 | 153 | 192 | 201 | 192 | 150 | 97 | 1606 |
| Су температурасы, °C | 26 | 26 | 26 | 26 | 27 | 27 | 28 | 28 | 29 | 29 | 27 | 27 | 27 |
| Дерекнама: Ауа райы және климаты, Туристік портал | |||||||||||||
Тарихы өңдеу
Санто-Доминго 1498 жылы 5 тамызда[2] әйгілі теңізші Христофор Колумбтың інісі Бартоломео Колумбпен Осама өзенінің жағасында құрылды. Қала алғашында Жаңа Изабелла деп аталды, бірақ кейін Санто-Доминго деп Әулие Доминиктің құрметіне аталды.
Санто-Доминго - еуропалықтар құрған Американың ең көне тұрақты қонысы. XVI ғасырда бұл қала Жаңа әлемдегі барлық испан отарларының астанасы болды, ал испан королінің резиденциясы осы жерде орналасты. Алайда испандықтар Перу мен Мексиканы басып алғаннан кейін аралдағы отарлық иеліктер, соның ішінде Гаити отаршылдар үшін бұрынғы маңыздылығын жоғалтты. ХVІІІ ғасырда Африкадан қара құлдар Санто-Доминго портына жеткізіле бастады, өйткені Гаити аралының плантацияларында жұмыс күші қайта пайда болды.
1794 жылы Гаитидегі африкалық құлдардың көтерілісінен кейін аралдың бүкіл территориясы көтерілісшілердің қолына өтті, испандықтар Санто-Доминго қаласынан кетуге мәжбүр болды. 1795 жылы Базельде жасалған келісім бойынша қала Францияның иелігіне өтті.
1801 жылы Санто-Доминго құлдықты жоюды және аралдың француздардан тәуелсіз болуын жақтайтын Гаити революционерлерінің қарулы топтары тұтқындады. 1803 жылы бастапқыда жеңіліске ұшырап, бірақ кейін күресті жалғастырған көтерілісші халықтың шабуылында, француз отарлаушылар Гаитиден кетуге мәжбүр болды. 1804 жылы аралдың тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін испандықтар оның шығыс бөлігіне меншік құқығын сақтап қалды және Санто-Домингоға қоныстанды.
1844 жылы Санто-Доминго Доминикан Республикасының астанасы мәртебесін алды. Алайда, елде республикалық басқару орнағаннан кейін де, Гаитидің астанасында және басқа да елді мекендерінде халық көтерілістері мезгіл-мезгіл болып отырды, өйткені Испания ел аумағына қол сұғуды тоқтатпады.
1916 жылы қаланы АҚШ әскері басып алды. Оккупация кезеңі 1924 жылға дейін созылды, ол кезде Доминикан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды.
1936-1961 жылдары Санто-Домингоға елде диктаторлық билікті жүзеге асырған Доминикан Республикасының Президенті Р.Трухилионың құрметіне Сиюдад-Трухилио атауы берілді.
1930 жылы Санто-Доминго қаланы және оның айналасын соққан қатты дауылдан қатты зардап шекті. Келесі онжылдықтарда астананың сәулеттік келбеті қалпына келтірілді. 1940-1950 жылдары қала экономикасы айтарлықтай жоғары деңгейде болды, мұнда жаңа жолдар төселді, өнеркәсіптік кәсіпорындар салуға, сондай-ақ денсаулық сақтау мен халық ағарту жүйесін дамытуға үлкен қаражат салынды.
1950 жылдары Санто-Доминго тұрғындары арасында Р.Трухилионың диктаторлық саясатына наразылық күшейе бастады. 1956, 1959, 1960 жылдары қалада басқарушы элита өкілдеріне қарсы жаппай қарулы көтерілістер болды. 1965 жылы астананы революциялық көзқарастағы көтерілісшілердің әскері басып алды, олар елде конституциялық тәртіпті енгізуді және Санто-Домингода орналасқан американдық әскерлердің қолдауына жүгінген реакциялық хунтаның билігін құлатуды талап етті. 1960 жылдардың аяғында елдегі саяси жағдайды реттеу нәтижесінде астана өнеркәсібі тиімді дами бастады, бірақ инфляция мен жұмыссыздыққа байланысты халықтың өмір сүру деңгейі айтарлықтай төмен деңгейде қалды. 80-жылдардың ортасында Санто-Доминго жергілікті тұрғындардың бағаның бақылаусыз өсуіне және сыбайлас жемқорлықпен айналысатын биліктің экономикалық саясатына наразылығынан туындаған жаппай азаматтық толқулармен ерекшеленді. 1990 жылдары орталық үкімет сыбайлас жемқорлықпен күресу және экономикалық дағдарыстан шығу бағдарламасын ұсынды, оны жүзеге асыру Санто-Домингоның экономикалық өмірі үшін үлкен маңызға ие болды.
Тұрғындары, тілі, діні өңдеу
Санто-Доминго тұрғындары 5 000 000-нан асады және барриода 3 000 000-ға жуық есептелмеген тұрғындар тұрады, олардың көпшілігі Гаити босқындары. Қала тұрғындарының 70% -дан астамы мулаттар, шамамен 20%-ы қара нәсілділер, қалғаны еуропалықтар. Әдетте, қоғамның жоғарғы қабаттарының өкілдерінің көпшілігі еуропалық тектен шыққан. Мемлекеттік тіл — испан тілі. Католиктер елордада сенушілер арасында басым (95%-дан астам).
Көлік өңдеу
2008 жылы 27 ақпанда Санто-Доминго қаласында қалалық метрополитеннің бірінші желісінің ресми ашылуы өтті. Метро екі жолдан тұрады, оның біреуі Уинстон Черчилль даңғылы мен Тәуелсіздік даңғылының қиылысында басталып, Мирабал апалы-сіңлілер даңғылында аяқталады. Жолақы - 30 песо.
Мәдени маңызы өңдеу
Санто-Домингодағы архитектуралық құрылымдар готика, араб және роман стилі элементтерін, сондай-ақ ренессансты біріктіреді. Отаршылдық дәуірінде қалада Росарио ғибадатханасы салынды (1496 жылы); Осама бекінісі (Батыс жарты шарда бірінші, 1507 жылы); Торе-дел-Оменах мұнарасы (1507 жылы); Каса-дел-Алмиранте сарайы (1514 жылы); 1514 жылы Христофор Колумбтың ұлы Диего салған Алкасар қамалы; Каса-де-Энгомбе сарайы (1535 жылы); 1922 жылға дейін Христофор Колумбтың мазары тұрған Санта-Мария ла Менордың католиктік соборы (1520 жылы); сонымен қатар Сан-Николос пен Сан-Франциско шіркеулері (XVI ғасыр). XVI ғасырдан бастап Санто-Доминго тұрақты жоспар бойынша салынған. Санто-Домингодағы қала қабырғалары бір жарым ғасырдан астам уақыт - 1543 жылдан 1702 жылға дейін салынған. Астананың архитектуралық бағдарларында кішігірім тас ғимараттарға негізделген монастырлар мен ауруханалар жатады. Қала аумағында испан жаулаушылары бекіністерінің қалдықтары сақталған. 1990 жылдан бастап отаршыл Санто-Доминго қаласы ЮНЕСКО-ның қорғауында.
1913 жылы Санто-Доминго қаласында театр ғимараты, ал 1943 жылы «Ярагуа» атты үлкен қонақ үй салынды.
1930 жылғы жойқын дауылдан кейін салынған қазіргі заманғы тұрғын үй және кеңсе ғимараттары, әдетте, темірбетон блоктардан жасалған. 1992 жылы қалада Колумб шамшырағы салынды (ол 1496 жылы салынған ескі шамшырақтың орнында орналасқан). Сол жылы мұнда Санта Мария ла Менор соборынан көшірілген Христофор Колумбтың күлімен көмілген қабір орналастырылды. Санто-Доминго - Батыс жарты шардағы алғашқы университет қаласы. Астанада 1538 жылы семинария негізінде ашылған Америкадағы ең көне Санто-Доминго университеті орналасқан. Студенттерді оқыту 1558 жылы Испания Филипп II басшылығымен басталды. Алдымен университет Фома Аквиннің есімімен аталды және Доминикан монастырының қарауында болды. Университетте медицина, заңгерлік, философия және теология төрт факультет ашылуы керек еді. Мұнда шетелдік студенттер: Панама, Куба, Мексика, Венесуэла және басқа елдерден де келе бастады. Қазіргі уақытта университетте студент қалашығы салынған. Қаланың тарихи орталығы ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілген.
Белгілі тұлғалар өңдеу
- Санчес, Франсиско дель Росарио (1817—1861) — Доминикан Республикасының ұлттық батыры. Республиканың негізін қалаушылардың үшеуінің бірі.
Туыстас қалалар өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Поспелов, 2002, б. 367
- ↑ Hoy Domingo 5 de agosto de 1948 | Hoy Digital (исп.) (Үлгі:TranslateDate/es). Тексерілді, 11 шілде 2020.