Сарыкөл қорғандары

Сарыкөл қорғандары – Абай облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген қола, ерте темір, көне түркі және қимақ-қыпшақ дәуірлеріне жататын археологиялық ескерткіштер шоғыры.

Орналасқан жері

Абай ауданы, Қарауыл ауылынан оңтүстікке қарай 45 км жерде орналасқан.

Қазба жұмыстары, қорғандар сипаты

2007–2008 жылдары "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасы аясында Сарыкөл маңындағы Шыңғыстау жайлауында археологиялық зерттеулер кезінде түрлі мәдени-хронологиялық кезеңге жататын жерлеулер кешені табылды. Қола, ерте темір, көне түркі және қимақ-қыпшақ дәуірлеріне жататын мол ескерткіштер шоғыры анықталды. Барлау жұмыстары барысында Сарыкөл жағалауында бір қатарда орналасқан үш қоршауға қазба жұмыстары жүргізілді. Олардан шығысқа қарап тұрған ежелгі түрік кезеңінің монғолоид типті ер адамының тас мүсіні табылған. Оның бетінде – көзі, тік қыр мұрыны, қияқ мұрты мен сақалы анық аңғарылады. Мойнына үшбұрышты әшекей, арқасына бірнеше әдемі бұйраланған бұрым оймышталған. Мұндай стела типі түріктер мен кимек-қыпшақ орталарында кең тараған. Тас мүсіннің астынан құмыра мен алтын бұйымдар табылды.
Тас мүсін көлемі әртүрлі түрлі-түсті гранит тақталардан қаланған қоршаулары бар ғұрыптық кешенге жатады. Бірнеше қоршаудың аралығындағы алаңқайда мүсінді айнала П түріндегі шұңқырда арнайы дайындалған от жағатын орын табылған. Тереңдігі жарты метр ошақ түбі аңызда айтылатын тұлпар тұяғының ізі сияқты. Ошақ пен оның ортасынан құрбандыққа шалынған аттың төменгі жақ сүйегі, құйрық-жалының қалдықтары шықты. Ғұрыпты жасаушылардың нанымы бойынша бұл ат қайтыс болған адамды басқа дүниеге жеткізуі керек. Құрбандық шалу барысында жалпақ тастар пайдаланылғаны байқалады.
Тас мүсін мен ошақ арасында 4–5 м кеңістік бар. Бұл орынды аршыған кезде қызыл ақық моншақ пен гүл тәрізді жапырақтармен безендірілген дөңгелек әшекейлер табылды.
Үлкен және кіші қоршаулар арасындағы алаңқай ошақ орны болғандығы анықталды. Қалыңдығы 15–20 см күл аралас топырақ қабаты соның дәлелі. Екі қоршауды зерттеу нәтижесіне қарағанда бұл жерде қайтыс болған адамды өртеу ғұрпы жүргізілгенге ұқсайды.
Қазба жұмыстары кезінде үлкен қоршауынан ешқандай зат табылмаған. Орташа қоршаудың оңтүстік-шығыс бөлігінен сынған темір ауыздық, жақсы сақталған күміс құмыра, мысық тұқымдас аң бейнеленген, қалайымен қақталған екі жалпақ темір ілгек табылған. Екі ілгек те нашар сақталған. Біреуінің тек бедері, ал екіншісінің темірі мен қола қабаты ғана қалған. Ең кіші қоршау бәрінен де көп зардап шеккен. Тек екі қатар тас қаландылары ғана сақталған. Қабір ортасында тоналған іздер анық байқалады, тонаушылар қоршаудың өзін де қатты бүлдірген.
Жалпы алғанда, Сарыкөл кешенінің үш қоршауы да бір уақытта орнатылған және көне түрік кезеңдегі басқа ескерткіштермен ұқсастығы жағынан VII–VIII ғасырларға сай келеді.^[1]

Кешеннің солтүстік-шығысындағы көне түрік балбал тастары және табылған заттар

Сарыкөл ғұрыптық-еске алу кешені. VII–VIII ғғ. Солтүстік-шығыс көрінісі.
1-алтын құмыра, 2-күміс құмыра, 3-пышақ қалдығы, 4-ақық моншақ, 5-ауыздық.

Дереккөздер

↑ АЛТАЙДАН КАСПИЙГЕ ДЕЙІН. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒИ,ТАРИХИ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ЕСКЕРТКІШТЕРІ МЕН КӨРНЕКТІ ОРЫНДАРЫНЫҢ АТЛАСЫ. 3 томдық. Алматы. 2011. 1 т.–584 б., карталар, суреттер. ISBN 978-601-280-215-3, ISBN 978-601-280-216-0

[1] АЛТАЙДАН КАСПИЙГЕ ДЕЙІН. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒИ,ТАРИХИ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ЕСКЕРТКІШТЕРІ МЕН КӨРНЕКТІ ОРЫНДАРЫНЫҢ АТЛАСЫ. 3 томдық. Алматы. 2011. 1 т.–584 б., карталар, суреттер. ISBN 978-601-280-215-3, ISBN 978-601-280-216-0

[1]