Саудиялықтар
Саудиялықтар — Сауд Арабиясында тұратын араб халқы. Саны 18,7 миллионнан астам адам. (2010, халық санағы).[1]
| Саудиялықтар | |
| са’удийюн | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
18,7 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі
өңдеуСаудиялықтар араб тілінде сөйлейді. Араб түбегінің елдері (Йемен, Оман, БАӘ, Бахрейн) арасында айналымда жүрген араб диалектілері кең таралған.
Діні
өңдеуДіні бойынша саудиялықтар – сүнниттік мұсылмандар, кейбірі – ваххабистер. Солтүстік-шығыста шиит мұсылмандары кең таралған.[2]
Тарихы
өңдеуБіздің дәуірімізге дейінгі II мыңжылдықтан бастап Сауд Арабиясының аумағын арабтардың көшпелі тайпалары алып жатты. V-VI ғасырларда Орталық Арабияны (Неджд) кинда Араб тайпалық одағы уақытша біріктірді. Ислам пайда болғаннан кейін, VII ғасырдың басында, Омейядтар мен Аббасидтер халифаттарында Арабия саяси және экономикалық аймаққа айналады. XVI ғасырдың басынан бастап, Хиджаз Осман империясының қол астында болған кезде, Оңтүстік-Шығыс Арабия мен Неджд іс жүзінде тәуелсіз болды.
ХІХ ғасырдың басында Арабияның көп бөлігі ваххабит мемлекетіне аназа тайпасының Сауд руынан шыққан әмірлермен біріктірілді. Бұл мемлекет ХХ ғасырдың басына дейін, Хиджаз және Неджд мемлекеттері пайда болғанға дейін (үзілістермен) өмір сүрді. 1932 жыл Сауд Арабиясы Корольдігінің жарияланған жылы болды.[3]
Кәсібі
өңдеуСауд Арабиясы экономикасының дамуында оның аумағында орасан зор мұнай қорының ашылуы үлкен рөл атқарды. Қазір бұл ресурс экспорты бойынша мемлекет Ресейден кейін екінші орында тұр. Мұнай сатудан түсетін табыс король қазынасының 75% құрайды. Мұнай өндіру климаты қолайсыз және табиғи ресурстары тапшы елді дамыған елдердің біріне айналдырды. Бұл жергілікті халықтың өмір салтын түбегейлі өзгертті. Халықтың негізгі бөлігі мұнай компанияларында және қызмет көрсету саласында жұмыс істейді.
Біраз ауыл тұрғындары қой шаруашылығымен айналысады. Дәнді дақылдар (дурра, бидай, арпа, жүгері), құрма, бау-бақша дақылдары өсіріледі. Түйе шаруашылығының дағдарысы бәдәуи көшпелілерінің бір бөлігін ұсақ немесе ірі мал өсіруге көшуге мәжбүр етті. Көшпелілер саны шамамен 400 мың адамға дейін қысқарды. Кейбір топтар тоқыма, тері, қыш және зергерлік қолөнер, інжу-маржан өндірумен айналысады.[4]
Тұрмыс салты
өңдеу
Саудиялықтардың әдет-ғұрпы ұзақ уақыт бойы қалыптасып, тарихи өзгерістерді еңсеріп, бүгінгі күні өзінің ерекше қалпында сақталған. Қыздарды ерте күйеуге береді (кейде қалыңдық небәрі 10 жасқа толғанда неке қиылады). Әйелге көшеге өзі шығуға тыйым салынған, ол еріп жүретін ер адам (ағасы, әкесі, күйеуі) болған жағдайда ғана көшеге шыға алады.
Заманауи өмір арабтардың өміріне өзгерістер әкелгенімен, бірақ бірқатар негізгі ережелер өзгеріссіз қалған. Сауд Арабиясының заңнамасының таң қалдыратын тағы бір саласы, бұрынғы заманда қалыптасқан ұрының қолын кесу дәстүрі көпшілікке белгілі.[5]
Саудиялықтар көбінесе бір шаңырақ астында бірнеше ұрпақтың өкілдері тұратын көп балалы отбасыларға ие. Көбінесе әйелдер үй шаруасымен және бала тәрбиесімен айналысады, бірақ жұмыс істеуге тыйым салынбайды. Кез келген нәрсені тек оң қолымен алады.[6]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
өңдеуТұрғын үйлер әртүрлі пішіндерімен (ауласы бар төртбұрышты үйлер, мұнара үйлер, т.б.) және материалдарымен (тас, кірпіш, пальма төсеніштері, маржандар) ерекшеленеді. Балшықтан жасалған мұнаралар, сарайлар мен бекіністер дәстүрлі сәулет өнерінің ескерткіштері ретінде сақталған. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер дәстүрлі бедуин шатырларында тұрады.[7]
Дәстүрлі киімдері
өңдеуЕрлер киімдері – жеңі ұзын және ақ мақтадан жасалған көйлек, биязы жүннен тоқылған қоңыр плащ, жеңіл сандалдар, бас орамал. Белдікте иілген қанжар - хуса немесе сүйек сабы бар хурайды. Сондай-ақ шалбар, халат, қысқа қара күрте, жеңі тар ұзын жейде киеді.
Әйелдер костюмі – мақтадан немесе жібектен тігілген ашық түсті көйлек, үстінде күңгірт көйлек, шалбар, қара жамылғы, бас орамал. Беттің төменгі бөлігі мөлдір қара шүберекпен жабылған, ал бетінің өзі тығыз қара жібектен немесе паршадан жасалған маскамен жабылған. Алақан, табан және саусақтар жиі хнамен боялған. Ваххабистік тыйымдарға қарамастан күмістен және алтыннан, меруерт және кейбір асыл тастармен жасалған әшекейлерді тағады.[8]
Дәстүрлі тағамдары
өңдеуДәстүрлі тағамдары – қой сүті, нан-шелпектер, құрма, кофе, шай. Саудиялықтар ет тағамдарын жақсы көреді - олар қозы немесе қой етінен дайындалады. Кебабтардың көптеген нұсқалары бар, олар пуул пюресі, лимон және дәмдеуіштермен беріледі.[9]
Фольклоры
өңдеуПоэтикалық және музыкалық фольклорға өте бай. Музыкалық аспаптардың ішінде бір ішекті иілген рабаба, лютна – уд, сыбызғы, соқпалы аспаптар бар.[10]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ Саудиялықтар. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ Саудиялықтар. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ Жанна Галактионова. Саудиялықтар (арабтар) – көшпенділер ұрпақтарының қазіргі өмірі. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ Шариғат заңымен өмір сүру: саудиялықтар және олардың елі туралы фактілер. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ Сауд дәстүрлері - әйелдер үлесі және қылышпен билеу. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ Саудиялықтар. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 473. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Сауд Арабиясының тағамдары. Тексерілді, 2 қараша 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Саудиялықтар. Тексерілді, 2 қараша 2024.