Саумал

Саумал — толық ашы­маған немесе бие сүтін қосып, пісіп-пісіп тұщы­тылған қымыз.

Сарысаумал – күзде шөп әбден пісіп-жетілгенде сауатын саумал.

В. Радловтың сөздігінде саумал тек алғашқы қымыз деген мағынада ғана емес, сонымен қатар қымыздың жалпы атауы ретінде де қолданылған.

Емдік қасиеті

Бие сүті құрамына қарай ана сүтіне өте жақын, альбумин тобына жатады. (Салыстыра кетсек басқа үй жануарларының сүті казеин тобына жатады). 500мл бие сүті ағзаға қажетті С дәруменінің тәуліктік мөлшерін қамтамасыз етеді. Саумалдың құрамында белок, амин қышқылы, тез еритін май, оттегі және организмге керек кальций, натрий, фосфор, калий, темір, магний, бром сияқты минералдар, С, А, В1, В2, В6, В12, Е, РР дәрумендері бар. Жалпы саумалдың құрамында 80-ге жуық биологиялық белсенді қоспалар бар екендігі анықталып отыр. Сауылғанан кейін 2 сағаттан асқанға дейін саумалдың ешқандай қасиеті жоғалмайды. Саумалдың құрамындағы көп сұйық оттегі әр жасушаға жетеді. Адам организіміне тез сіңіп қана қоймай, түрлі асқазан жараларына, ісік ауруларына ем. Өкпе, бауырды қуаттандырады, қан құрамын реттеп, қантты теңгереді. Сонымен бірге белсіздікті жойып, генді қалпына келтіру ролі бар деп есептейді мамандар.

Шұбат пен саумалдың салыстырмасы

	саумал	шұбат
Қышқылдығы	18°	28°
Май	4.3%	4.3%
Қант	2.75%	1.32%
Майсыз зат	8.2%	6.6%
Тозаң	0.86%	0.75%
Этил cпирті		1.1%
Витамин	5.6 mg%	4.8 mg%

Көркем әдебиеттен мысалдар

Батпақты сайға түссе,
Атың арып келгенде,
Өткел бермес көшерге.
Қайырсыз итке мал бітсе
Аңқаң құрып келгенде
Саумал бермес ішерге.

Бұқар жырау (Қара арғымақ арыса)

Түрулі тұрған іргеден самиян самал еседі
Қулық бие сүтіндей саумал аңқып кетеді.
Күлтеленіп бас жарған көк жүгері шайқалған
Көк теңіздей толқиды желді күні шайқалған.

(Әбіш Кекілбаев)

Мақал: саумал ішсең – қымыз жоқ, бие мінсең – құлын жоқ.

Қолданылған әдебиеттер

• Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы: «Дайк-Пресс» баспасы.Т.Жанұзақов, 2008.
• Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөзігі. Алматы: «Сөздік-Словарь» баспасы. 2007.
• Қазақ тілінің аймақтық сөздігі. Алматы: «Арыс» баспасы. Ғ.Қалиев, Ш. Сарыбаев, А. Үдербаев. 2005.