Сақиналар әміршісі (роман)

«Сақиналар әміршісі» (ағылш. The Lord of the Rings) – ағылшын жазушысы Дж.Р.Р. Толкиеннің романы. Фэнтези жанрындағы танымал романдардың бірі. «Хоббит» романының жалғасы. Негізінен бір бүтін кітап, көлемінің үлкендігінен баспа кезінде оны үш кітап етіп жарыққа шығарады: «Сақина бауырластығы», «Қос қамал» және «Патшаның оралуы». XX ғасырдың ең үздік әрі танымал кітаптарының бірі. Әлемнің 38 тіліне аударылған. Кітаптың мазмұн желісімен режиссер Питер Джексон фильм түсіреді, кино жоғары деңгейден көрініп, кассалық фильмдер қатарына қосылады. Толкин ағылшын эпосын құру мақсатында жазған романын 1937 жылы бастап, 1948 жылы бітірген. Алайда бірқатар қиыншылықтарға байланысты кітап тек 1954-1955 жылдары ғана жарық көреді. Кітапқа қатысты жақсы пікірлер айтылған.

Сақиналар әміршісі
ағылш. The Lord of the Rings
Авторы	Дж. Р. Р. Толкин
Түпнұсқа тілі	ағылшын
Жариялануы	29 шілде мен 11 қараша 1954, 20 қазан 1955
Баспагер	George Allen & Unwin
Алдыңғысы	Хоббит
Келесі	Том Бомбадилдің шытырман оқиғалары

Құрылу тарихы

Бастапқыда Толкин «Хоббит» романының жалғасын жазуды мақсат еткен жоқ («Сақиналар әміршісі» романы шын мәнінде осындай жалғасы). Алайда, 1937 жылы 15 қарашада «Хоббит» кітабының бірінші баспагері Allen & Unwin-тің иесі Стэнли Анвинмен түскі ас ішіп отырғанда, Толкин басқа жұмыстарды қарауға жіберуге шақыру алды. Баспагердің сын-пікір берушісі «Силмариллионды» қабылдамады, бірақ ол бұл туралы оң пікір білдірді. Бұған жігерленген Толкин «Хоббиттің» жалғасын жаза бастады және 1937 жылы 16 желтоқсанда баспаға жазған хатында жаңа кітаптың бірінші тарауын хабарлады.

Толкиннің мақсаты ағылшын эпосын жасау болды. Толкин Солтүстік Еуропаның ортағасырлық аңыздарымен, мысалы, «Хервер туралы сага», «Велсунгах туралы сага», «Беовулф» және басқа да көне герман, көне скандинав, ескі ағылшын және ортағасырлық ағылшын мәтіндерімен жақсы таныс Оксфорд филологы болды. «Сақиналар әміршісі» басқа әдеби көздерден де, мысалы, «Артурлық» кезеңнің аңыздары және карел-фин эпопеясы «Калеваламен» шабыттанды. Толкиннің айтуынша, ағылшынсаксондар мұндай көлемдегі эпосқа өте мұқтаж болған. «Артурлық» аңызды ол ағылшын-саксондық емес, айқын келттіктерге байланысты үйлеспейтін алмастыру деп санады.

Ағылшын эпопеясын жасау мәселесі Толкиннің Инклингтермен кездесулерінде жиі талқыланды (Оксфорд университетіндегі әдеби пікірталас тобы; осы топтың апта сайынғы жиналыстарында исланд аңыздары мен өзінің жарияланбаған жазбалары талқыланатын). Толкин осы топ мүшелерінің біреуімен ғана, ағылшын эпопеясы болмаған жағдайда, оны өзіміз жасау керек деген Клайв С.Люистің пікірмен келісті.

Осы талқылаулармен бірге 1937 жылдың желтоқсанында Толкин «жаңа Хоббитті» бастады. Бірнеше сәтсіз әрекеттерден кейін бұл оқиға «Хоббиттің» жалғасы болудан басылып шықпаған Силмариллионның жалғасы бола бастады. Билбоның жоғалуының себептері, Құдіретті сақинаның маңыздылығы туралы ой және романның атауы тек 1938 жылдың көктемінде ғана белгілі болғанымен, бірінші тараудың идеясы дайын түрде пайда болды. Алғашында Толкин Билбо өзінің барлық қазынасын жұмсап, жаңа шытырман оқиғаларға кіріскен тағы бір әңгіме жазғысы келді, бірақ сақина мен оның күші есіне түсіп, оның орнына осы туралы жазуды шешті. Бастапқыда басты кейіпкер Билбо болды, бірақ кейін автор оқиға мұндай күлкілі әрі көңілді кейіпкер үшін тым байыпты деп шешті. Толкин Билбоның ұлын сапарға жіберуді ойлады, бірақ сұрақтар туындады: оның әйелі қайда болды? Билбо ұлын осындай қауіпті сапарға қалай жіберді? Нәтижесінде Толкин сиқырлы күші бар артефактті кейіпкердің жиені қабылдайтын ежелгі грек аңыздарының дәстүрін жалғастыруды ұйғарды. Осылайша хоббит Фродо Беггинс дүниеге келді.

Толкин өз хаттарында «Сақиналар әміршісін» жазудағы мақсат ішінара «біздің шынайы әлеміміздегі шындықты түсіндіру және адамгершілікті қолдау» екенін атап өтеді. Перфекционист болғандықтан, Толкин баяу жазды. Оның әдеби жұмысы жиі академиялық міндеттермен тоқтап отырды, атап айтқанда, Толкин студенттерден емтихан алуға мәжбүр болды (тіпті «Хоббиттің» бірінші сөз орамы — «ағылш. In a hole in the ground there lived a Hobbit» деп — студенттердің бірінің емтихан парағында жазылған). 1943 жылдың көп бөлігінде Толкин мәтінмен жұмыс істемеді, бірақ жұмысын 1944 жылдың сәуірінде қайта бастады. Толкин романның тарауларын Ұлыбританияның әуе күштерінде Африкада қызмет еткен ұлы Кристофер мен Клайв Люиске жіберіп жүрді. 1948 жылы әңгіме аяқталды, бірақ «Сақиналар әміршісінің» алғашқы бөліктерін өңдеу 1949 жылға дейін жалғасты.

Жариялану тарихы

Бірінші басылым

Толкин Allen & Unwin Сақиналар әміршісін ұсынды. Толкиннің жоспары бойынша «Силмариллионды» «Сақиналар әміршісімен» бір мезгілде басылуы керек еді, бірақ баспа үйі бұған бармады. Содан кейін 1950 жылы Толкин Collins баспа үйіне өз жұмысын ұсынды, бірақ баспагер Милтон Уолдман (ағылш. Milton Waldman) роман «қысқарту өте қажет» деді. 1952 жылы Толкин Allen & Unwin қайтадан хат жазды. Атап айтқанда, ол: «Мен мәтіннің кез келген бөлігін басып шығару мүмкіндігін қуана қарастырамын» деп жазды. Баспа үйі романды толығымен және «қысқартусыз» басып шығаруға келісті. Келісімшарт бойынша автор ешнәрсе алмағанымен, кітапты басып шығаруға кеткен шығын өзін ақтап болған соң, автор сатылымның қомақты үлесін алды.

Соғыстан кейінгі кезеңдегі қағаз тапшылығына байланысты баспагерлер Толкиннен романды 6 атаусыз кітапқа бөлуді сұрады. Содан кейін, ыңғайлы болу үшін, оларды баспагер жұппен үш бөлікке біріктірді, олар «Сақина бауырластығы» (ағылш. The Fellowship of the Ring; 1 мен 2 кітап), «Қос қамал» (ағылш. The Two Towers; 3 мен 4 кітап) және «Патшаның оралуы» (ағылш. The Return of the King; 5 мен 6 кітап, қосымша) деп аталды. Толкиннің өзі романын осы бөліктерге бөлуге қарсы болды, тек ешбір баспа үйі кітапты толығымен басып шығаруға келіспегендіктен ғана келісті. Мұндағы мәселе қағаздың аздығы, ал бірінші томның бағасының арзандауы және серияның сәтті шыққанын бағалау болды.

Ортадүние картасы мен қосымшаларды жасаудың кешігуіне байланысты роман 1954-1955 жылдарға дейін жарық көрмеді. Үш бөлім Англияда 1954 жылы 29 шілдеде, 1954 жылы 11 қарашада және 1955 жылы 20 қазанда, ал біраз уақыттан кейін АҚШ-та жарық көрді. Соңғы бөлімнің жариялануының кешігуіне, атап айтқанда, оның атауына қатысты даулар себеп болды. Толкин «Патшаның оралуы» дегенді ұнатпай, оны «Сақина соғысы» деп атауды ұсынды, бірақ баспагерлер қарсылық танытып, өз дегендерінде тұрды.

Содан бері «Сақиналар әміршісі» трилогия деп аталады. Толкиннің өзі де бұл терминді қолданған, бірақ ол басқа жағдайларда оның дұрыс емес екенін айтқан. Романды әртүрлі баспа үйлер бір, екі, үш, алты немесе жеті том етіп шығарды.

Кітапты жұртшылық әртүрлі қабылдады. Жалпы, пікірлердің көпшілігі оң болды, ал Толкиннің Инклингтегі әріптестері жай ғана қуанды. Джонның досы Клайв С.Люис кітаптың өз уақытынан асып түсетінін болжаған. Сонымен қатар, көптеген газет сыншылары консерватизм мен кейіпкерлердің тереңдігінің жоқтығын атап өтті. Сыншы Эдмунд Уилсон Толкиннің кітабы ересектерге қарағанда жас аудиторияға жақсырақ болар еді деп атап өтті.

АҚШ-тағы басылым.

1960 жылдардың басында Ace Books баспа үйіндегі фантастика бөлімінің редакторы Доналд А.Воллхайм (ағылш. Donald A. Wollheim) романның Америка Құрама Штаттарында авторлық құқығы қорғалмағанын анықтады, өйткені бұл жұмысты қатты мұқаба түрінде басып шығарған Houghton Mifflin баспа үйі мұны ұмытып кеткен. Сонымен, 1965 жылы «Сақиналар әміршісінің» жаңа басылымы Америка Құрама Штаттарында автордың рұқсатынсыз және роялти төлемей, бұл жолы жұмсақ мұқабамен жарық көрді. Толкин бұл оқиғаны американдық оқырмандарының назарына ұсынды. Толкиннің жанкүйерлерінің қатты ашуланғаны сонша, тіпті баспа үйі кітаптардың сатылуын қысқартуға және авторға атаулы сыйақы төлеуге мәжбүр болды.

Осыдан кейін «Сақиналар әміршісі» Америка Құрама Штаттарында Толкиннің рұқсатымен Ballantine Books баспа үйі арқылы шығарылды және керемет коммерциялық табысқа жетті. Толкин мәтінді өңдеп, бұл жолы басылым оның толық келісімімен шығарылуына және авторлық құқықтың даусыз қорғалуына мұқият болды. Бұл мәтін «Сақиналар әміршісінің» екінші басылымы ретінде белгілі болды. Соңғы, бірақ кем дегенде, басылымның форматы себеп болды: жұқа мұқабада және салыстырмалы түрде арзан. Соның арқасында кітап жасөспірімдер мен жастар аудиториясына қолжетімді болды.

Сақиналардың әміршісі берекелі жерге түсті. Хиппи қозғалысы мен бейбітшілік пен бостандық идеяларының жетегінде кеткен 1960 жылдардағы жастар Толкиннен пікірлес адамды көрді. 1960 жылдардың ортасында «Сақиналар әміршісі» нағыз «бум» тудырды. Автордың өзі мұндай табыстың өзіне жағымпазданғанын мойындағанымен, оның «ғұрыпына» көңілі толмады. Ол тіпті телефон нөмірін өзгертуге мәжбүр болды, өйткені жанкүйерлер оны қоңыраулармен мазалады.

«Сақиналар әміршісінің» екінші басылымы үшін Толкин кітапты Ортадүние әлемі туралы кең қосымшалармен қамтамасыз етті, сонымен қатар мәтінге бірқатар өзгерістер енгізді, соның арқасында Америка Құрама Штаттарында авторлық құқығымен қорғалды.

Желісі

«Сақиналар әміршісі» трилогиясының желісі «Хоббит» повесінің оқиғаларымен байланысты және оның жалғасы; оқиға Хоббит оқиғалары аяқталғаннан кейін шамамен 60 жыл өткен соң басталады.

«Сақина бауырластығы»

Хоббит Билбо Беггинс, «Хоббит» хикаясының басты кейіпкері, қадірлі 111 жасқа толып, өзінің жиені Фродоға оның кез келген ұстаушысын көрінбейтін ететін сиқырлы сақина қалдырды. Сиқыршы Гендалфтан Фродо оның қарапайым сақина емес, Құдіретті сақинаның өзі, түнек әміршісі Сауронның, Мордор елінен шыққан Ортадүниедегі еркін халықтардың жауы, басқа барлық сиқырлы сақиналарды бағындыру үшін жасалғанын білді. Сақинаның өз еркі бар және иесінің өмірін ұзартуға қабілетті, сонымен бірге оны құлға айналдырады, оның ойларын бұрмалап, Сақинаға ие болу ниетін тудырады. Сақинаның көмегімен көп жылдар бұрын жеңілген Саурон жоғалған күшін қалпына келтіре алады. Сақинаны жоюдың бір ғана жолы бар – оны соғып шығарған Мордордағы Ородруин Отты тауының өзегіне тастау.

Хоббит достары Сэм, Мерри және Пипинмен Фродо қауіпті сыйлықтан құтылу үшін элфтердің мекеніне — Ривенделлге аттанады. Орман сиқыршысы Том Бомбадилдің көмегімен кейіпкерлер оларды Тау маңы ауылындағы «Қырындық пони» тавернасында күтіп отырған жолбасшы — Жаһанкез лақап атпен танымал ізші Арагорнға жетеді. Хоббиттерді Сауронның сақинасын алыстан сезетін елес қызметшілер, қара шабандоз-назгулдар қуалайды. Хоббиттер мен Арагорн Заверти жотасына жетеді, онда назгулдардың жетекшісі Фродоның иығын моргулдық қылыштың жүзімен ауыр жаралайды. Қатты қиындықпен және жол бойында кездескен элф Глорфинделдің көмегімен кейіпкерлер Ривенделлге жетеді, онда элфтердің әміршісі Елронд жараланған хоббитті емдейді.

Ривенделлге әртүрлі халықтар мен патшалықтардың өкілдері (мысалы, адамдар, эльфтер, гномдар және т.б.) Сақинамен не істеу керектігін талқылау үшін келеді. Гендалф Истари орденінің басшысы, Сауронның құлына айналған, Сақинаны өзінде қалдырғысы келетін, ақ сиқыршы Саруманның Мордормен жасырын одаққа кірген сатқындығы туралы әңгімелейді. Арагорн Арнор мен Гондор патшаларының ұрпағы болып шықты, олардың әулеті пайғамбарлық бойынша тағына қайта оралуы керек. Гондордың қазіргі билеушісі II Денетордың үлкен әрі ең сүйікті ұлы Боромир Сақинаның күшін жауға қарсы пайдалануды ұсынады. Гендалф оны Сақинаның тек зұлымдық жасап, оны киген адамның санасын құлдыққа айналдыра алатынына сендіреді. Кеңес Сақинаны Ородруинде жоюға тырысу керек деген шешім қабылдайды, Фродо бұл тапсырманы орындауға шақырылады. Гендалф, Арагорн, Боромир, гном Гимли және элф Леголас және тағы үш хоббит Фродомен бірге баруға ниеттенеді. Осылайша Сақина бауырластығы құрылады.

Карадрас арқылы асудан өтудің сәтсіз әрекетінен кейін кейіпкерлер гномдардың ежелгі патшалығы Мориа үңгірлерімен өтуге шешім қабылдады. Үңгірлерді зұлым гоблиндер, сондай-ақ ғасырлар бұрын гномдар оятқан Морготтың ежелгі ібілісі — Балрог басып алғвн еді. Мориа бойымен ұзақ уақыт адасып жүргеннен кейін жасақ Жылнама залына кіреді, онда оларға орктар шабуыл жасайды. Жасақ ол жерден шыға кетеді, бірақ Казад-Дум көпірінде оларға Балрог кезігеді. Балрогпен шайқаса түскен Гендалф жаумен бірге тұңғиыққа құлап, жасақты жетекшісіз қалдырады, бірақ оның орнын Арагорн басады.

Топ элфтердің орман патшалығы Лотлориенеден пана табады. Фродо Элф патшайымы Галадриелге сақинаны ұсынады, бірақ ол сақина арбауының азғыруын жеңе алады. Жасақ Андуин өзені бойымен жолға шығады. Аялдағаннан кейін Боромир Фродо мен оның серіктерін Гондорға баруға және Сақинаны жауға қарсы қолдануға көндіруге тырысады. Сақина оны бір сәтке есінен тандырып, ол оны Фрододан тартып алуға тырысады. Фродо сақинаның көмегімен жасырынып, достарын бұдан былай азғырулар мен қауіптерге ұшыратпау үшін жолды жалғыз жалғастыруды шешеді, бірақ Сэм оның соңынан еріп кетеді.

«Қос қамал»

Бауырластықтың қалған мүшелеріне орктар мен гоблиндер шабуыл жасайды, Боромир шайқаста қаһармандықпен қаза табады, ал Мерри мен Пипинді жаулар тұтқынға алады. Арагорн, Леголас және Гимли хоббиттерді құтқару үшін орктарды қуып жетуді шешеді, осылайша тапсырманы орындауға Фродо мен Сэмді жалғыз жібереді.

Хоббиттерді ұрлаған орктар жасағы аралас: гоблиндердің бір бөлігі Бауырластықтан кек алу үшін солтүстіктен келген (шамасы Мориядан), орктардың бір бөлігі Сауронға, ал бір бөлігі Саруманға қызмет етеді. Олар төбелесіп, қожайындардың қайсысы тұтқындарды алып жүру керектігін шешеді, соңында Саруманның орктары жеңіп, жасақ батысқа қарай Исенгардқа беттейді. Бірнеше күннен кейін оларды Роханның салт аттылары - рохирримдер қуып жетеді. Шабандоздармен қақтығыс кезінде орк жасағы жойылады, ал Мерри мен Пипин Фангорн орманына қашып үлгереді, онда олар енттер мен олардың көшбасшысы әрі орман күзетшісі Ағашсақалды кездестіреді. Хоббиттер оны және басқа енттерді Изенгард бекінісінің айналасындағы орманды қиратып жатқан және Роханға шабуыл жасауға дайындалып жүрген Саруманға қарсы тұруға көндіреді.

Арагорн, Гимли және Леголас орктардың ізімен жүреді. Екінші маршал Марк Еомерден (орктарға шабуылды басқарған) күтпеген көмек алған олар Фангорнның шетіне жетіп, орманда күтпеген жерден Гендалфті кездестіреді. Оның айтуынша, ол Балрогты жеңіп, өлім алдында жаңа күштер мен жоғарыдан тапсырма алды - Ортадүниені құтқару үшін Саруманды алмастыру. Енді оның аты Ақ Гендалф. Кейіпкерлер Едорастағы Рохан патшасы Теоденге аттанады. Патша кеңесшісі әрі Саруманның тыңшысы Гриманың әсерінен енжарлыққа салынған еді. Гендалф Теоденді сатқынды қуып шығуға, әскер жинап, Саруманға шайқас беруге көндіреді. Рохан мен Исенгард әскерлері Хелм Ойымындағы ұлы шайқаста кездеседі, онда Саруманның жақтастары бастапқыда жеңіске жақын болады, бірақ Гендалф әкелген қосымша күш шайқастың нәтижесін рохирримдердің пайдасына шешеді. Осы уақытта Мерри мен Пипин беттеген енттер Исенгардтағы бүкіл гарнизонын қиратып, сумен шайып өтеді. Гендалф жеңілген Саруманды сиқырлы күшінен айырып, Истари орденінен қуып, асатаяғын сындырады. Саруман үмітін үзеді, ал оның қызметшісі Грима Ортханктық палантирді (Саурон онымен Саруманды құл еткен) суға лақтырады. Пиппин лақтырылған палантирді көтереді, бірақ Гендалф алып алады. Түнде демалу кезінде Пиппин палантирге қарап, Сауронды көреді. Жасақтың үстінен назгул ұшып кетеді. Гендалф Мордордың алға жылжуының жақында басталатынын түсініп, Пиппинді өзімен бірге алып, палантирді Арагорнға тапсырады.

Осы уақытта Фродо мен Сэм Мордорға жол тартады. Бір кездері хоббит болған, бірақ сақинаның иесі болғаннан кейін оның әсерінен ақылынан адасқан сенімсіз тіршілік иесі — Голлум олардың күтпеген жолбасшысы болады. Ол сақинаны «менің сұлуым» деп атайды және оған қайтадан ие болуды армандайды. Сақинаның зұлым күшін сезінген Фродо Голлумды аяп, оны Сэмнің тиісулерінен қорғайды. Голлум жеке тұлғаның бөлінуінен зардап шегеді: оның бір бөлігі жақсы Фродоға сенеді, екіншісі хоббиттерді өлтіріп, сақинаны иемденгісі келеді. Фродо Голлумды Фарамир бастаған гондорлық ізшілер жасағына шарасыздан бергеннен соң, екіншісі жеңеді: жолбасшы хоббиттерді тұзаққа — Унголианттың соңғы баласы болып табылатын алып өрмекші Шелобтың үңгіріне апарады. Фродо Шелобтың уының құрбаны болды, бірақ Сэм мақұлықты жеңеді. Досын өлді деп шешіп, Сэм жалғыз өзі Сақинамен сапарын жалғастырады, бірақ кенеттен орктар Шелобпен шайқас алаңында пайда болып, Фродоны алып, оны Кирит Унгол бекінісіне апарады. Орктардың әңгімелерінен Сэм Фродоның шын мәнінде тірі екенін естиді.

«Патшаның оралуы»

Гендалф Пиппинмен бірге — Минас Тирит тұрғындарына Мордор әскерлерінің алдағы ілгерідегі шабуылы туралы ескерту үшін Гондорға аттанады. Ол Гондордың наменгері Денетордың Боромирді жоқтап жатқанда табады. Теоден Рохан әскерін Гондорға көмек көрсетуге апарады, Мерри патшаның тыйымын бұзып, әскермен жасырын аттанады. Арагорн Леголас пен Гимлимен бірге жасырын жолмен өтіп, бір кездері Арагорнның бабасы Исилдурға берген антын бұзған және содан бері дамыл таппаған адамдардың елесі — Өлілер Әскерін көмекке шақырады. Мордордан келген орктар Осгилиатты басып алып, Минас Тиритке шабуыл жасай бастады. Фарамирді өрттен алып шыққан Гендалфты Пиппин әрең ескертеді, бірақ Денетор өзін-өзі өртеп жібереді. Гендалф қаланың қорғанысын өз қолына алады; сонымен бірге Теоденнің көптен күткен Рохан қосымша күші қала қабырғаларына жақындайды. Теоденнің әскерлері көмекке келеді, патшаның өзі шайқаста қаза табады, бірақ қарапайым сарбаз кейпінде соғысқа аттанған жиені Еовин Мерримен бірге назгулдердің басшысын өлтіреді. Арагорн Өлілер Әскерінің көмегімен оңтүстік Гондордың қарақшылық қоршауын алып тастап, қарақшылардан тартып алынған кемелерге жаңа мықты қосымша күш әкеліп, орктар мен оңтүстіктердің жеңіліске ұшырауын аяқтайды. Минас Тирит аман қалады. Арагорн Еовинді, Фарамирді және көптеген қала тұрғындарын емдейді. Соғыс кеңесінде Сауронның назарын Ородруиннен аударып, Фродоға тапсырманы орындауға мүмкіндік беру үшін Мордор Қақпасына әскер жіберу туралы шешім қабылданды. Қақпа алдында Гендалф Сауронның ултиматумын қабылдамайды, Батыс әскерлері Мордордың басым күштеріне шабуыл жасайды.

Осы уақытта Фродоны қолға түсірген орктар олжа үшін жанжалдасып, бір-бірін толығымен өлтіреді. Осыны пайдаланып, Сэм Фродоны босатады. Хоббиттер соңғы күштерімен Ородруин жанартауына жетеді. Шаршаған Фродо ақыры сақинаның арбауына түсіп, оны жоймайтынын, бірақ оның Әміршісі болғысы келетінін мәлімдейді. Сэм досын тоқтатуға дәрменсіз. Голлум Фродоға шабуыл жасап, саусағын тістеп алып, сақинаны иемденеді, бірақ байқаусызда жанартаудың өзегіне «сұлуымен» бірге түседі, осылайша оны ырықсыз құртады. Орктар мен Мордорды басқарған Саурон бұл жолы мәңгілік денеден айырылды, оның бекіністері жойылып, оның әскерлері қорқып қашады. Алып қырандар Фродо мен Сэмді атқылап жатқан Ородруиннің баурайынан құтқарады.

Минас Тиритте Гендалфтың өзі Арагорнды Гондор патшасы етіп жариялайды, Фарамир оған билікті беріп, Еовинге үйленеді. Арагорнның өзі Елрондтың қызы Арвенді әйелі етіп алады. Төрт хоббитті батырлар ретінде құттықтайды. Үйлеріне оралған олар өз елдерін Саруман бастаған қарақшылар басып алғанын байқайды. Кейіпкерлер хоббиттердің халқын көтеріліске көтеріп, басқыншыларды қуып шығуға шақырады, Саруман қашуға тырысқанда өз қолбасы Гриманың қолынан қаза табады.

Фродо бейбіт өмірге қайта оралып, Алқызыл кітапта өзінің шытырман оқиғаларын сипаттайды. Жылдар өткен сайын оны ескі жаралары мен сағыныштары оның бойын жиі иеленеді. Фродо Билбо және үш Элф сақинасының сақтаушылары — Гендалф, Елронд және Галадриелмен бірге кемемен элфтердің теңіздің арғы жағындағы еліне — Шеткі Батысқа жүзіп барады. Олармен бірге ғажайыптар мен сиқыр кетеді. Төртінші Дәуір, өлім құрығынан құтылмайтын адамдардың дәуірі басталады.

Қосымша

Кітапта сонымен қатар Сақиналар әміршісі әлемі туралы әртүрлі мәліметтерден тұратын алты қосымша бар:

• A қосымшасы. Патшалар мен билеушілердің шежіресі. Нуменор туралы әңгімесі, Арнор, Гондор және Рохан патшаларының тізімдері, Арагорн мен Арвен туралы әңгімесі (мұнда Арагорн Төртінші Дәуірдің 120-жылы қайтыс болғаны, содан соң Арвен Лориенге кетіп қалып, келесі көктемде қайтыс болғанын хабарлайды), Дурин халықтарының гномдары туралы тарихынан («Хоббитке» дейінгі оқиғалардың қысқаша мазмұнымен) тұрады.
• B қосымшасы. Екінші және Үшінші Дәуірлер хронологиясы. Онда сонымен қатар Сақиналар бауырластығының басқа мүшелерінің бұдан былайғы тағдыры туралы қысқаша ақпарат бар (Сэм жеті рет Бургомистр болып сайланады, ал әйелі қайтыс болғаннан кейін, отбасылық аңыз бойынша ол теңіздің арғы жағына Сақинаны кигендернің соңғысы ретінде жүзіп кетеді; Мерри мен Пиппин Ширде ұзақ өмір сүріп, дүниеден кетер алдында Гондорға кетіп, онда олар Арагорнның жанында жерленеді; Леголас, Арагорн қайтыс болғаннан кейін кеме жасап, Шеткі Батысқа жүзіп кетеді, ал Гимли, аңыз бойынша, онымен бірге кетіп қалады).
• C қосымшасы. Хоббиттердің генеалогиялық ағашы.
• D қосымшасы. Ортадүниеде қолданылатын күнтізбелер, атап айтқанда Хоббит күнтізбесі туралы ақпаратты қамтиды.
• E қосымшасы. Ортадүние тілдеріндегі сөздердің айтылуы және жазу жүйесі туралы ақпарат.
• F қосымшасы. Ортадүниенің тілдері мен халықтары туралы, сонымен қатар қазіргі ағылшын тіліне аударудағы кейбір қиындықтар.

Туындының тақырыптары мен талдауы

Билік

Романның негізгі тақырыбы билік тақырыбы. Том Шиппидің айтуынша, «Сақиналар әміршісі» Эктон мырзаның атақты сөзіне негізделген: «Билік аздыруға бейім, ал абсолютті билік мүлдем бұзады. Ұлы адамдар - әрқашан дерлік жаман адамдар... Бұл афоризм 1887 жылына келеді және ежелгі дәуір адамдарының мінездері үшін ерекше заманауи сипатқа ие. Романдағы бұл идеяның іске асуы – бастапқыда ниеті жақсы болғанына қарамастан, барлық иелерін зұлымдыққа айналдыра алатын Сақина. Толкиннің пікірінше, ол «физикалық күш пен машиналар арқылы, сондай-ақ сөзсіз өтіріктің көмегімен жүзеге асуға ұмтылатын билікке ынталануды» бейнелейді. Шиппи Гендалфтың сақинаны алудан ашулып бас тартқанын атап өтеді:

— Еліктірме мені! Мен, әрине, Түнек Әміршісі сияқты болғым келмейді. Бірақ Сақина менің жүрегіме апаратын жолды біледі. Ол аяушылық, әлсіздерді аяу және жақсы істерге күш-қуат алу арқылы әрекет етеді. Мені еліктірме. Мен оны ешқашан пайдаланбауға ант етсем де, сақтау үшін алуға батылым бармайды. Уәдемді орындауға күшім жетпейді.

Зерттеуші «шаруашылықтарды шошқалар билеген біздің ғасырда сиқыршының сақинаны алудан бас тартуы ерекше әсерлі естіледі» деп атап өтеді. Сақинаға ие болғысы келетін жай ғана ынтаның өзі неге алып келетіні Боромирдің мысалынан анық көрінеді - ол патриотизмді басшылыққа ала және оның «шыншыл адамға» зиян тигізбейтініне сенімді. Алайда, Боромир оны тікелей айтпаса да, оның сөйлеген сөздерінде «мақсат – құралдарды ақтайды» деген қағида үнемі байқалады. Сақинаның көмегімен ол өз елін «әділ соғыста» қорғау үшін күш-қуат алуды көздейді, бірақ Шиппи атап өткендей, «диктатураның табиғаты туралы біздің заманауи біліміміз мұнымен ешкім ешқашан тоқтамайтынын бірден еске салады».

«Сақиналар әміршісіндегі» саяси биліктің тікелей теріс бейнесін Мордордағы Саурон мен Исенгардтағы Саруман орнатқан әскери-деспотиялық тәртіп бейнелейді. Олардың экономикасы құл еңбегіне негізделген және табиғи ресурстарды толығымен сарқылғанға дейін аяусыз пайдалануға бағытталған, өнеркәсіп тек әскери мақсатта жұмыс істейді және қоршаған ортаны мақсатты түрде ластайды, тек жаулар ғана емес, сонымен бірге өз әскерінің жауынгерлері де террорға ұшырайды. Саруманның өзін «көп құлдар мен машиналармен» қоршауға ұмтылуы оның басқа тіршілік иелерін олардың тұтастығы мен даралығын қабылдай алмауын көрсетеді. Мұндай «мордорлық» дүниетаным үшін барлық тұлғалар бақылауды қажет ететін біртекті массаға дейін түйіседі. Керісінше, еркін таңдаудың маңыздылығын және айтарлықтай билікке ие емес «кіші және әлсіз» жеке тұлғалардың іс-әрекетінің маңыздылығын түсініп, жақсылықты жақтаушылар жеңіске жетеді. Толкиннің пікірінше, роман «қайталанатын тақырыпты анық көрсетуі керек: бір қарағанда шағын, кішкентай, Ұлылар мен Даналардың (жақсылардың және зұлымдардың) несібесінде ұмытылғандардың лайықты іс жасағандар мен күтпеген және болжауға болмайтын ерік-жігерілер әлемдік саясатта қандай орынды алады.

Кейіпкерлері

Басты кейіпкерлері

Трилогияларда қолданылған сақина

• "Фродо Бэггинс" – Шир мекенінде тұрады, 22 қыркүйек 2968 жылы дүниеге келген. Ол Гэндальфқа сақинаны жоюда көмектескен хоббит. Бильбо Бэггиндстің жиені.
• "Сэмуайз Гэмджи" – Фродоның ең жақын досы, саяхатқа тек Гендальфтың айтуымен ғана барған. Сэмнің барғаны өте маңызды болды, себебі ол саяхатта Фродоға үлкен көмек қолын созды.
• "Мериадок Брендибек" – Шир мекенінде өте бай және қадірлі Брендибек әулетінің ұрпағы. Мериадок – әкесінің жалғыз баласы, Перегрин Тук және Фродо Бэггинстің жиені.
• "Перегрин Тук немесе Пип" Пиннин Паладина II отбасындағы жалғыз бала болған. Туктардың жалғыз ұлынан басқа үш қызы болған .
• "Арагорн" – Араторн және Гильраеннің ұлы, Дундэйн руынан шыққан, Элендильянің ұрпағы. Солтүстік дундэйнның 16-шы басшысы.
• "Леголас" – жалғыз эльф, Жүзік бауырласынының құрамында болған. Эльфтер тілінен «Жасыл жапырақ» деп аударылады.
• "Гимли" – Глоиннің ұлы, Жүзік бауырласының бір мүшесі.Гном.
• "Гендальф" Истаридалар бестігінің бірі болған, ол хоббиттергмен бірге сақинаны жойған. Гендальф синдарин тілінде «сұр түсті мүсәпір» деп аударылады.
• "Боромир" – Гондор Денетордың бірінші ұлы. Бұның аты екі эльф тілінен және екі мағынадан тұрады.

Қосалқы кейіпкерлері:

Галадриэль, Элронд, Арвен, Фарамир, Теоден, Эовин, Бильбо Бэггинс, Келеборн, Халдир, Элендир, Исильдур, Голлум, Мадрил, тағы да басқалар.

Кітаптар

Сақина бауырластығы

Повесьтің басты кейіпкері – Бильбо Бэггинс демалуға кетіп, өзінің жиені Фродо Бэггинске адамды көрсетпейтін сақина тастап кетеді. Бірақ ол жүзік – бүкіл әлем билігінің жүзігі. Сондықтан Фродо мұндай қауіпті сыйлықтың көзін құртқысы келді. Ол достарымен “Жүзік бауырластығын ” жасап, саяхатқа кетті...

Қос қамал

Орктар “Сақина бауырластығына ” шабуыл жасайды. Бірақ сақина иелері бағынған жоқ. Олар Энттердің көмегімен орктарды жеңеді. Сол уақытта жүзіктің бұрынғы қожайыны Голлум жүзіктің әсерінен ақыл-есінен айырылған ұсқынсыз жаратылыс иесіне айырылған, хоббиттерге кедергі бергісі келді.

Патшаның оралуы

Бұл оқиғадағы ең басты шайқас. Сауронның әскері сақинаны жоюға төтеп бергілері келеді. Алайда олардың қолдарынан түк шықпайды, себебі хоббиттердің жақын және батыл достары бар. Соғыс бітті. Фродо бейбіт өмірге жетті. Ол өз өмірі туралы Бильбо бастаған Алқызыл кітапта жазады. Гэндальф өзімен бірге Фродо мен Бильбоны алып, эльфтермен бірге Жерортадан кетеді.