Саққұлақ би кесенесі
Саққұлақ би кесенесі – Ақмола облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізіміне енген сәулет ескерткіші.
| Саққұлақ би кесенесі | |
 | |
| Жалпы мәлімет | |
|---|---|
| Статусы |
Ақмола облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші |
| Түрі |
киелі нысан |
| Сәулет стилі |
қала құрылысы және сәулет |
| Орналасуы |
Ақмола облысы, Ерейментау қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 24 км. |
| Жөнделген уақыты |
2006 жыл |
| Биіктігі | |
| Төбесі |
күмбезді |
| Дизайны мен құрылымы | |
| Сәулетшісі |
Қанжығалы Саққұлақ, халық шебері Рысқұл |
| Картада орналасуы | |
|
| |
Координаттар: 51°38′57″ с. е. 73°21′36″ ш. б. / 51.64917° с. е. 73.36000° ш. б. (G) (O) (Я)
Орналасқан жері
өңдеуЕрейментау қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 24 км жерде, Қоржынкөл көлінің солтүстік-шығыс жағалауындағы ашық далада орналасқан.
Кезеңі
өңдеу1880 жыл, сәулетшілері – Қанжығалы Саққұлақ, халық шебері Рысқұл.
Кесене сипаты
өңдеуҚанжығалы руының биі Саққұлақ кесенені 1880 жылы өзінің үлкен ұлы Нұралы үшін салдырған. Нұралының қабірінен құлпытас сынығы Бөгенбай батыр атындағы Ерейментау тарихи өлкетану мұражайында сақтаулы.
Саққұлақ би кесенесі өлшемдері 33х140х70 см шикі кірпіштен салынған. Қасбеттерінің қырларында екі тірек аралығының доға тәрізді жабыны мен бос жерлері бар сегізқырлы күмбезді көлем түрінде болды. Сегізбұрыштың оңтүстік-батыс қыры кірпіштің екі төменгі қатарына дейін бұзылған қалған қырлардың қабырғаларының қалдықтары 2,5 м биіктікте сақталған. Екі тірек аралығының доға тәрізді жабыны ойық түріндегі кесенеге кіріс-шығыс жағынан орналасқан. Ұрпақтарының бірінің аты жазылған ескі тастың жанындағы батыс қабырғаның маңында Саққұлақтың өзінің және екі ұлының аттарымен және өмір сүрген уақыттарымен үш жаңа қабірүсті ескерткіш орнатылған.
Алғашқы құрылыс жартылай қираған болатын. 2000 жылы Сақұлақ би кесенесінің қирандысына орталық композицияның сегізқырлы күмбезді саркофагы салынып, толық қалпына келтіру жұмыстары жүргізілген.[1] Кесене 2006 жылы «ҚазЖоба қалпына келтіру» Республикалық мемлекеттік кәсіпорыны ғылыми-зерттеу және жобалау филиалының Жиынтық бөлімімен (жетекшісі Г. Қамалова) зерттелген.
Тарихи деректер
өңдеуCаққұлақ би (шын аты Сәбден) (1800-1880) - Орта жүз руы Арғын тайпасының атақты биі, шешен. Қанжығалы Бөгенбай батырдың шөбересі. Шешендік өнерімен, әділ шешімдерімен сый-құрметке ие болған. Жасынан зерделі де зерек өскен ол 12-13 жасынан әкесі Бапан бидің қасында жүріп, шешендік өнерін ұштаған, ел билеу ісіне араласқан. Баласының қабілетін сезген әкесі Сәбденді 15 жасында кішігірім дау-дамайды шешіп келуге жұмсаған. Ол 16 жасында сол өңірде шешендік аты шыққан Байдалы бимен сайысқа түсіп, Байдалының «құлағың неткен сақ еді» деген сөзінен кейін «Саққұлақ» атанып кеткен. Оның шешендік нақыл сөздерінен елдік пен ерлік, ғылым, білім, жақсылық пен жамандық туралы терең философиялық ой-түйіндерді байқауға болады. Басқа би-шешендердей емес, Саққұлақ би өзі айтқан билік сөздері мен басқа билердің аталы сөздерін, бағалы ойларын үнемі қағазға түсіріп жүрген. Саққұлақ бидің шығармашылығы толық жүйеленіп зерттелмеген. Саққұлақ биден жеті ұл қалған. Нұралы, Ералы деген ұлдары әкесіне тартып би-шешен болған. Саққұлақ би Қоржынкөл көлінің жағалауындағы Бөгенбай батыр ұрпақтарының қорымына жерленген. Мазарын халық шебері Рысқұл орнатқан.
Халық арасында Саққұлақ бидің көптеген шешендік сөздері сақталып қалған: «Саққұлақтың Шоқанға берген батасы», «Ақыл туралы», «Төрт нәрседен кашық кыл», «Мұсаның өліміне айтқаны» және басқалары. Аңызға сәйкес, ол 16 жасында сол заманның ең мықты биі Байдалымен шешендік өнерде жарысқа түскен екен. Айтыс нәтижесінде оны ел арасында Саққұлақ деп атап кеткен. Дала адамдары Саққұлақ биді «Орта жүздің бозарғымағы», «Арғынның ақсақалы» деп атаған екен.[2]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ https://www.inform.kz/kz/sakkulak-bi-kesenesi_a2236181
- ↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9