Синквейн

Синквейн (фран. Cinquains, ағыл. Cinquain) — Жапондық поэзия әсерінен ХХ ғасырдың басында Америка Құрама Штаттарында пайда болған бес жолдық өлең нысаны. Кейінірек (соңғы кездерде және 1972 жылдардан бастап, Ресейде) дидактикалық мақсататрда, тиімді әрі әсерлі сөз дамыту мақсаттарында қолданысқа енді. Кейбір әдіскерлердің ойынша «синквейн» оқушыларға күрделі ақпаратты синтиздеуде, олардың тұжырым жасау және (лексикалық ққабілеттерін бағалауда тез шешімін табуға «синквейн» ыңғайлы деп санаған), сөздік қорын дамытуына тиімді, пайдалы деп танылған.

Тарихы

ХХ ғасырдың басында дәстүрлі синквейнді американдық ақын Аделаида Крэпси (Adelaida Crapsey) жапонның дәстүрлі хайку және танка жанырындағы шығармаларына сүйене отырып дамытты. Синквейн 1914 жылы Аделаиданың өлімінен кейінгі қлеңдер жинағынан табылып, қайта басылып шықты.

Құрастыру ережелері

Дәстүрлі синквейн бес жолдан тұрады, әрбір өлең буынына негізделегн: оның буындық құрылымы -2-4-6-8-2, яғни барлығы 22 буын. Кері синквейн- өлеңдердің тізбегі 2-8-6-4-2; Екі жақты немесе айна – екі бес жолдық өлеңдерден тұрады, яғни біріншісі – дәстүрлі, екіншісі – кері синквейн. Синквейн көбелек немесе Көбелек синквейні тоғыз жолдық нысаны бар, силлабикалық құрлымы 2-4-6-8-2-8-6-4-2. Синквейн тәжі – қорытынды өлең қалыптастыратын бес дәстүрлі синквейн Синквейн өрнегі – алтыншы синквейннің бірінші желісі біріншіу синквейннен, екіншісі екінші синквейнен алынған, синквейндер тәжі.

Дидактикалық синквейн

Дидактикалық синквейн Американдық мектеп тәжірибесінде дамыған. Бұл жанрында, буындық тәуелділік бойынша емес, әрбір желісінің құрамдық, синтаксисттік берілуі мен тәуелділігіне байланысты. Бірінші жол – синквейн тақырыбы, талқыланатын нысан мен заттың атауы бір сөзден тұратын (зат есім немесе есімдік). Екінші жол – екі сөз (көбіне сын есім), тақырыпта талқылайтын нысан мен затты сипаттайтын болуы керек. Үшінші жол – үш етістіктен тұратын, автордың тақырыпқа өз көзқарасын көрсететін фраза. Төртінші жол – төрт сөзден тұратын, автордың тақырыпқа өз көзқарасын көрсететін фраза. Бесінші жол – тақырыптағы зат, нысанның мәнін сипаттайтын бір сөз. Синквейн ережелерінің қатаң сақталуы қажеттілік етпейді. Мысалы, төртінші жолда мәтінді жақсарту үшін үш, бес сөз қолдануға болады. Осындай пайдалану тәсілдерін басқа да жолдарда қолдануға болады.

Педагогикалық көзқарастағы синквейн

Синквейн жазу,автордың материалдан негізгі ақпаратты таба білу, оларды қысқаша тұжырымдау және қорытындылау талап етілетін еркін шығармашылық нысан болып есептеледі. Оған қоса синквейнді әдебиет сабақтарында пайдалану (мысалы өткен тақырыпты қортындылауда немесе шығармаларды өткеннен кейін) қолдануға болады. Әдетте сын тұрғысынан ойлануға мүмкіндік беретін бұл әдіс ақпаратты түйіндеуге, күрделі ойларды нақты жеткізуге , кері байланыс жасауға тиімді болып келеді. Жеке жұмыста да, топтық, жұптық жұмыстарда шығармашылықпен орындайтын тапсырма ретінде қарастыруға болады. Синквейн арқылы сөздік қорды дамытуға, оқушылардың қызығушылығын арттыруға, жанама ойлауға, ойды жинақтауға, сөздерді бір- бірімен байланыстыруға болады. Оқушының ойлау қабілетін дамытуға ықпалы бар.

Аналитикалық қабілеттерді қалыптастыру

Синквейн жазу немесе құрастыру, яғни үлкен ауқымды шығарманы қысқаша жеткізу – талдау қабілетін жақсартуға, дамытуға пайдалы. Мектепшілік шығармаларынан айырмашылыға, синквейн аз уақытты талап етеді, мазмұндау (экпозициялау) жағынан қатаң жақтаулары бар және де жазушының жеке қабілеттерін (зияткерлік, шығармашылық, қиал) асыруын талап етеді. Осылайша синквейн құрастыру – үш негізгі білім беру жүйелерін: ақпараттық, белсенділік және өзін-өзі бағдарлау элементтерін үйлесімді үйлестіруге мүмкіндік береді.

Сілтемелер

• Синквейн мысалдары: Жаттығу «Синквейн – Толеранттылық»
• TrePsy.net бойынша оқыту психалогиялық жаттығулар бойынша синквейн құрастыру.

• Cinquain.(ағыл.) Мұрағатталған 20 қаңтардың 2016 жылы.