Сортаң цистанхе

Сортаң цистанхе (лат. Cistanche salsa) – сұңғыла тұқымдасына жататын өсімдік.

Сортаң цистанхе
Сортаң цистанхе, Байқоңыр
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Asterids Сабы: Lamiales Тұқымдасы: Orobanchaceae Тайпасы: Orobancheae Тегі: Cistanche Түрі: C. salsa
Екі-есімді атауы
Cistanche salsa (C. A. Mey.) G. Beck
Синонимдері
Phelipaea salsa C. A. Meyer Phelipaea incana Payne Phelipaea gigantea Karelin Phelipaea armena C. Koch Orobanche squamaria Fisch. ex Ledeb. Orobanche salsa Kuntze Orobanche rhizopus Wallr. ex Ledeb. Cistanche stenostachya Butk. Cistanche speciosa Butk. Cistanche salsa var. longidens Gilli Cistanche salsa var. albiflora P.F. Tu & Z.C. Lou Cistanche jodostoma Butkov & Vved. Cistanche armena (K.Koch) M.V.Agab. Anblatum tartaricum Fisch.

Пішіні және тіршілік формасы алдыңғы түрге ұқсас, ал систематикалық қатынаста олар туыс емес, бірақ бір типке жатады (паразит өсімдіктер). Қазақстанда кездесетін төрт түрдің ішіндегі ең көп тарағаны. Астана жағынан және солтүстікке Семейден Үстіртке дейін,оңтүстікке Тянь-Шань тау етегінде, дала зонасының оңтүстік бөлігінде және бүкіл шөл зонасында кездеседі. Сексеуілдің және түрлі сораңдардың паразиті. Сабағы жуан, етті, созыңқы қандауырша қабыршақтарымен және бас жағында цилиндр тәрізді гүлшоғыры ұзындығы 25 см-ге дейін. Гүлдері қос жынысты, отырыңқы, гүлжапырақтары бес бөлікті тостағаншамен тең. Күлтесі түтікті-қоңырау тәрізді ұзындығы 3,5 см-ге дейін, екі түсті, ақ түтүкті және көкшілдеу немесе сиякөк бес бөлікті сыртына қарай бүктелген. Гүлдеу мерзімі сәуір-мамырда, мамыр-маусымда жеміс береді. Жемістері - (құрғақ қорапша) екі жікпен қақырайды. Тұқымы ұсақ, сіғіп кетеді.Жаңбыр суымен тасымалданады, сонымен бірге топыраққа сіңіп кетеді. Тек өзінің өсіп өнуіне қажет заттарды бөле алатын өсімдіктің тамырына тап болған жағдайда ғана тіршілік ете алады. Тек тұқымның жетілуіне ғана жағдай жасап қоймай, өскіннің одан әрі өсуіне бағыттайды. Өзі иеленетін өсімдіктің тамырына жығысуында ұрық қабығының бас жағында жасуша гаустория сорғышы қалыптасады. Ұлпаның әрі қарай жетілу процесінде негізгі рөл атқарады. Ол тіршілк еткен уақыт бойы өсімдіктің тамырынан кететін қоректік заттарды осы гаустория арқылы сіңіріп отырады. Сорғыш қалыптасқан жерге жақын цистанхеде түйнекше жетіледі. Оған тамырдан келіп жатқан қоректік заттардың артығы жиналады. Болашақта мұнда жеміс беретін өркендер пайда болады, оларда екінші гаустория жетіледі. Оның көмегімен цистенхе вегативті түрде көбейеді. Жаңа көптеген өркендерге бастама бере отырып түйнекшелердің өздері бірнеше жыл өмір сүреді. Өсе келе мұндай түйнек көлемін ұлғайтады және бірнеше килограмға жетеді. Цистенхенің барлық мүшесінің құрамында әр түрлі үздік заттар топтамасы жеткілікті. Халықтық медицинада олар ертеден-ақ қан ауруларын емдеуге, асқазан-ішек жұқпалы ауруларын емдеуде қолданады. Қытайда сортаң цистанхесінен дәрі баршаға таныс.