Соттық құзырет

Соттық құзырет — нақты бір істі бірінші инстанция соты ретінде қарау өкілеттілігі. Азаматтық процесте соттық құзырет пәндік және аумақтық болып екіге бөлінеді. Пәндік соттық құзырет бойынша белгілі бір пәнге қатысты істер нақты бір соттардың құзыретіне жатқызылады. Жалпы тәртіп бойынша барлық істер ауданы соттардың құзыретіне берілген. Ал облысы және Жоғарғы сот құзыретіне жататын істер өз алдына топқа бөлінеді. Мысалы, ҚР Жоғарғы сотының құзыретіне ҚР Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің актілерін, министрліктердің, агенттіктердің адам құқығы мен бостандығына қатысты актілерін шағымдау, мемлекеттік құпияға қатысты істерді қарау, т.б. жатады. Қылмыстық процесте пәндік, аумақтық және тұлғалық соттық құзырет болып бөлінеді. Пәндік соттық құзырет қылмыстың сипаты мен ауырлығына байланысты. Ауыр қылмыстар облысы және оларға теңестірілген соттардың құзыретіне кіреді. Аса ауыр қылмыстарды Жоғарғы сот қарайды. Негізінен қылмыстық істердің дені (95%) ауданы соттарда қаралады. Аумақтық соттық құзырет қылмыстың жасалған орнымен анықталады, яғни қылмыс қай соттың қызмет ету аумағында жасалса, сол соттың құзыретіне жатады. Бірнеше жерде жасалған қылмыс бойынша істі тергеу аяқталған аумақтың соты қарайды. Қс жылдам, толық әрі әділ қаралу үшін және оның тәрбиелік ықпалы анағұрлым тиімдірек болу үшін бір деңгейдегі басқа сотқа тапсырылуы мүмкін. Тұлғалық соттық құзырет қылмыс субъектісіне, оның лауазымдық жағдайы мен бағынатын органына байланысты. Мысалы, ҚР Бас прокурорының қылмыстық ісін бірінші инстанция соты ретінде Жоғарғы сот қарайды, ал әскерилердің жасаған қылмыстары бойынша істерін әскери соттар қарайды.