Стартосфера

Стартосфера (лат. stratum – қабат және грек. sphaіra – шар) – атмосфераның тропосфера мен мезосфера аралығындағы қабаты. Төм. шекарасы полюстердің үстінде 8 км-ден экватордың үстінде 17 км-ге дейін, жоғарғы шекарасы 50 км-ден астам биіктіктен өтеді. Стартосферада атмосфера массасының 20%-ы шоғырланған, негізінен тропосферада таралған газдардан тұрады, бірақ су буы аз да, озон (О3) көп. Тропосферадан тропопауза, мезосферадан стратопауза өтпелі қабаттары арқылы бөлінеді. Озон қабаты 25 – 35 км биіктік аралығында шоғырланған, ол жарық спектрінің қысқа толқынды ультракүлгін сәулелерін сіңіріп, жердегі тіршілікті зиянды әсерлерден қорғайды. Стартосфераның басты ерекшелігі – ауа темп-расы биіктік бойынша артады. Ауаның орташа температурасы стартосфераның төменгі шекарасында полюстік ендіктерде 40С-тан, экватордың үстінде 80С-қа дейін көтеріледі, жоғарғы шекарасында 0С-қа жуық. Экваторлық және полюстік аймақтардың үстінде темп-раның бір-бірінен үлкен айырма жасауы күшті желдерді тудырады. Стартосфераның жоғарғы шекарасында желдің жылд. 80 – 100 м/с-қа жетеді. Стартосфераның төменгі қабатында жіңішке өңірді қамтитын, ауаның қатты ағыны – құйылма ағыс пайда болады. Тропосферадан өткен аздаған мөлшердегі су буынан құбылма бұлттар пайда болады. Олар мұз кристалдары мен салқындаған су тамшыларынан тұрады. Ауа өте сирек болғандықтан бұл қабатта тек қана көгілдір күн сәулелері шашырайды. Аспанның көгілдір болып көрінетіні сондықтан.