Стюарттар

Стюарттар (алғашқыда гэльс. Stiùbhairt, ағылш. Steward, Stewart, XVI ғасырдан бастап француз тіліне икемделген ағылш. Stuart атауы қалыптасты) — Шотландия (1371—1651, 1660—1707 жж.), Англия (1603—1649, 1660—1694, 1702—1707 жж.), Ирландия (1603—1649, 1660—1694, 1702—1714 жж.) және Ұлыбритания (1707—1714 жж.) патшалықтарын билеген патшалар әулеті.

Шотландияда өңдеу

Стюарт әулетінің бірінші танымал өкілі Доль сарайының билеушісінде болған ата-бабадан мұраға беріліп келе жатқан сенешаль Алан Фиц-Флаад болды. Ол XI ғасырда Норманд шапқыншылығынан кейін көп ұзамай Британияға келді. Осыған байланысты зерттеушілер оның шығу тегі туралы ортақ ойға келмеді - ол не бретондық немесе нормандық болуы мүмкін. Алан Шропширдегі иеліктерді берген Нормандық үйден шыққан ағылшын королі Генрих I-ні қолдады. Оның ұлдарының бірі Уолтер Фиц-Алан (1177 ж.қай.) Англиядағы феодалдық анархия кезінде императрица Матильданы қолдады және шотланд патшасы Дәуіт I-мен достасты. Шамамен 1136 жылы Уолтер Шотландияға көшіп, онда Ренфруширде ауқымды иелік алып, өмірінің соңына дейінгі пэрстық және шотландиялық король сарайында мұрагерлікке берілетін Жоғарғы стюард (басқарушы) лауазымын алды. Лауазым атауынан Стюарттардың тегі пайда болды.

Алтыншы лорд-стюарт Уолтер Стюарт (1293-1326) король Роберт I Брюстің қызы Маджорге үйленді. Олардың ұлы Роберт II Брюс әулетінен шыққан нағашысы Дәуіт II қайтыс болғаннан кейін Шотландия тәжін иеленді. Оның ізбасарлары Роберт III, Яков I, Яков II, Яков III, Яков IV және Яков V болды.

Англияда өңдеу

Яков V-нің қызы, Генрих VII-нің шөбересі Мария Стюарт ағылшын тағына үміткер болды. Оның ұлы, Яков VI, 1603 жылы Тюдор әулетінің жойылуымен, Яков I атымен Англияның патшасы болды, осылайша ағылшын және шотландиялық тақтарды біріктірді (алайда, ресми уния тек 1707 жылы қабылданды).

Оның ізбасарлары, Англия мен Шотландия королдері - Карл I (1649 ж.т.), Карл II (1660 ж. шақырылған), Яков II, ол тағы Яков VII - Шотландия патшасы (1688 ж. қуылған), Мария II, күйеуі Вильгельм Оранмен бірге билік етті, сонымен қатар Стюарттардың туысы, сондай-ақ Марияның сіңлісі Анна, оның кезінде біріккен патшалық Ұлыбритания құрылды.(1707). 1714 жылы Анна қайтыс болғаннан кейін заңға сәйкес, британ тағына католиктерді таққа жолатпай, Ганновер курфюрсты, Яков I (VI) қызының немересі, жаңа Ганновер әулетінің негізін қалаған, протестанттық Георг I болды.

Сол уақытта, континентінде қуғын-сүргінге ұшыраған Яков II ұлы, Франция, Испания және папа Яков III деген атпен патша ретінде танылды, бірақ оның билікті игерудегі әрекеті сәтсіздікке ұшырады (тағы қараңыз Якобиттер). Стюарттардың үйі 1807 жылы Яков II-нің немересі кардинал Генрих Бенедикттің қайтыс болғаннан кейін тоқтатылды.

Аппин Стюарттардың тартаны
Атолл Стюарттардың тартаны
Голуэя Стюарттардың тартаны
Бьют Стюарттардың тартаны

Әдебиеттер өңдеу

Стюарттар // Брокгауз бен Ефрон энциклопедиялық сөздігі: 86 томдық (82 т. және 4 қос.) — СПб., 1890—1907.