Суицидтік ой

Суицидтік ойлар — суицид жасауды жоспарлау немесе нақты жасау жайындағы ойлар. Бұл диагноз емес, бірақ көптеген психикалық ауытқулардың симптомы болып табылады; алайда психикасы сау адамдарда да болуы мүмкін.

Суицидтік ойлар әр түрлі болады: олар оқтын-оқтын пайда болуы және тез өтуі мүмкін. Үнемі ойға келіп мазалайтын болуы мүмкін, одан әрі адамның өзін-өзі өлтіруді егжей-тегжейлі жоспарлауға, суицидті репетицияға (мысалы, мойынға жіп асып орындықта тұру), сәтсіз өзін-өзі өлтіруге әкеліп соғуы мүмкін. Өз кезегінде, бұл суицид әдейі аяқталмай және өзгелердің назарын аударуға бағытталған болуы мүмкін немесе өлімге бағытталған, бірақ кездейсоқ жүзеге аспаған болуы мүмкін (мысалы, ілулі арқан үзілсе).

Өз-өзіне қол жұмсауды ойлайтын адамдардың көпшілігі өз-өзіне қол жұмсауға әрекеттенбейді, бірақта оларды мазалайтын суицидтік ойлар аса қауіпті фактор болып табылады. 2008–2009 жылдары Америка Құрама Штаттарында 18 және одан асқан шамамен 8,3 миллион адам яғни барлық ересектердің 3,7% - ы өз-өзіне қол жұмсау туралы ойлары бар екендігін айтқан.

Суицидтік ойлар әдетте депрессиямен және аффективті ауытқулармен байланысты; дегенмен, олар сондай-ақ көптеген басқа психикалық ауытқулармен, адам өміріндегі және оның отбасындағы келеңсіз оқиғалармен байланысты - мұның бәрі суицидтік ойлардың пайда болу қаупін арттырады. Мысалы, тұлғаның шегаралық ауытқуымен ауыратындардың көбінде суицидтік мінез-құлық пен суицидтік ойлар үнемі қайталана беретін көрінеді. Қолда бар зерттеулердің бірі көрсеткендей, тұлғаның шегаралық ауытқуымен ауыратын науқастардың 73% -ы өзіне-өзі қол жұмсауға әрекеттенген, бір адамға орташа есеппен 3,4 суицид әрекеті. Қазіргі уақытта өз-өзіне қол жұмсау туралы ойлары бар адамдарға кең ауқымды көмек түрлері бар.

Адамның жағдайы

Суицидтік ойлар көптеген психикалық ауытқулардың симптомы болып табылады және ол саналы түрде өзіне зиян келтіру немесе өзін-өзі өлтіруді жоспарлау туралы ойлар арқылы анықталады . Дегенмен, нақты ойлардан басқа, адамның басқа да суицидтік белгілері бар. Бұл белгілер - себепсіз салмақ жоғалту, үмітсіздік сезімі, әдеттен тыс қатты шаршау, өз өзін төмендету, шамадан тыс сөйлегіштік, бұрын маңызды болмаған мақсаттарға ұмтылу және сәтсіздік сезімі сияқты. Осы немесе осыған ұқсас белгілердің пайда болуы, олардан құтылу немесе олармен күресу мүмкін еместігі және олардың салдары, сондай-ақ ықтимал психологиялық икемсіздік суицидтік ойлардың пайда болуын көрсететін белгілердің бірі болып табылады. Суицидтік ойлар психологиялық күйзеліске, біркелкі мінез-құлық үлгісіне әкелуі мүмкін; дегенмен, керісінше де болуы — психологиялық күйзеліс суицидтік ойларға әкелуі мүмкін.

Өз-өзіне қол жұмсау ықтималдығының деңгейлері

• Бек суицидтік ойлар шкаласы.
• Аффективті суицидтік мінез-құлық шкаласы (SABCS).
• Колумбиядағы суицидтің ауырлық дәрежесін бағалау шкаласы (C-SSRS).

Суицидтің қауіп факторлары

Адамның өз-өзіне қол жұмсау туралы ойлары бар-жоғын анықтауға тырысқанда көптеген белгілерге назар аудару қажет. Сондай-ақ мұндай ойлардың пайда болу қаупін арттыратын жағдайлар бар. Бұл қауіп факторларын 3 санатқа бөлуге болады: психикалық ауытқулар, өмірдегі оқиғалар және отбасындағы қарым қатынасы.

Психикалық ауытқулар

Бірқатар психикалық ауытқулар суицидтік ойлармен қатар жүреді немесе олардың пайда болу қаупін айтарлықтай жоғарылатады. Келесі тізімге суицидтік ойлардың пайда болуымен нақты байланысты ауытқулар кіреді. Дегенмен, бұл тізім толық емес екенін есте сақтаңыз. Суицидтік ойлар қаупін арттыратын психикалық ауытқуларға мыналар жатады:

• жалпы мазасыздық ауытқуы;
• аутисттік спектірдің ауытқуы (соның ішінде Аспергер синдромы);
• негізгі депрессиялық ауытқу
• дистимия;
• үйрену дағдыларының ерекше ауытқуы
• биполярлы аффективті ауытқу (депрессиялық немесе аралас эпизод
• назар аударуға мұқтаждық және гипербелсенділік синдромы, аббр. СДВГ;
• жарақаттан кейінгі стресстік ауытқу (PTSD)
• тұлғалық ауытқу (соның ішінде, шекаралық және тұлғаның шизоидты ауытқуы) );
• психоз (шынайы дүниенің бейнесін қабылдаудың өрескел бұрмалануы);
• паранойя;
• шизофрения
• нашақорлық (мысалы, кокаинді қолдануды кенет тоқтатқанда ), есірткіні асыра пайдалану;
• әлеуметтік фобия ;
• паникалық ауытқу
• қорқынышты түстер
• гендерлік дисфория
• жүріс-тұрыстың бұзылуы (мінез-құлықтың бұзылуы)
• дисморфофобия .

Дәрілік заттардың жанама әсерлері

Кейбір рецептпен берілетін психотроптық препараттар, мысалы, серотонинді кері қармаудың селективті тежегіштері (SSRI) тобының антидепрессанттары жанама әсер ретінде суицидтік ойларды тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, жанама әсерлердің өзі бір пациентте де, пациенттер тобында да суицидтік мінез-құлық қаупінің жоғарылауына әкелуі мүмкін. Осы дәрі-дәрмектерді қабылдайтын пациенттердің белгілі бір бөлігі өзін нашар сезінгені соншалық өзін-өзі өлтіру туралы (немесе олардың санасында бар суицидтің салдары) ойлана бастайды, бірақ олар депрессия болудан, моральдік және рухани күштің болмауынан оған әрекет жасамайды. Бұл адамдардың арасында олар қабылдаған дәрі-дәрмектер депрессияның белгілерін жеңілдетеді (мысалы, мотивацияның болмауы) және бұл дәрі-дәрмектердің төмен дозалары депрессияның өзін жеңілдетеді деп есептейтін топ бар. Бұл адамдардың арасынан өз кезегінде, оны жасауға кедергілер жойылған кезде де өз-өзіне қол жұмсауға ниеті сақталатын топты анықтауға болады; Мұндай адамдар үшін өз-өзіне қол жұмсау әрекеттерінің де, сәтті суицидтің де қаупі жоғары.

Адам өміріндегі оқиғалар

Адам өміріндегі бірқатар оқиғалар суицидтік ойларды тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, белгілі бір өмірлік жағдайларды жоғарыда айтылған психикалық ауытқулармен біріктіруге болады; сонымен қатар суицидтік ойлардың пайда болу қаупін арттырады. Ересектер мен балалардың өмірде кездесетін оқиғалары әртүрлі болады, сондықтан мұндай оқиғалар балалар мен ересектер үшін әртүрлі болуы мүмкін. Мұндай оқиғаларға жатады:

• Алкогольді теріс пайдалану.
  • Зерттеулер көрсеткендей, алкогольді шамадан тыс ішетін адамдар (бірақ қоғамдық ішімдіктер емес) суицидтік ойларға бейім.
  • Кейбір зерттеулер алкогольді тұтыну деңгейі мен суицидтік ойлардың ықтималдығы арасындағы байланысты көрсетеді.
  • Бірқатар зерттеулер сонымен қатар алкогольді тұтыну мен суицидтік ойлар арасындағы байланысты ғана емес, сонымен қатар оң кері байланыс циклін көрсетеді: суицидтік ойлар тек қана алкогольді ішуге ықпал етеді.
• Жұмыссыздық.
• Созылмалы аурулар немесе созылмалы ауырсыну.
• Отбасын және/немесе достарын жоғалту.
• Темекі тұтыну мен депрессия мен суицидтік ойлар арасындағы байланысты көрсететін зерттеулер де бар.
• Жоспарланбаған жүктілік.
• Қорқыту, соның ішінде Интернетте.
• Бұрынғы суицид әрекеттері.
  • Егер адам өз-өзіне қол жұмсауға әрекеттенсе, олар өз-өзіне қол жұмсау туралы ойланып, қайта әрекет ету ықтималдығы жоғары.
• Қарулы күштердегі қызмет.
  • PTSD белгілері, негізгі депрессиялық ауытқулар, алкогольді асыра пайдалану, мазасыздық бұзылулары бар әскери қызметкерлер өз-өзіне қол жұмсау туралы көбірек ойлайды.
• Басқалардың зорлық-зомбылығы.
• Дене салмағының жағымсыз өзгерістері.
  • Әйелдерде: дене салмағының индексінің жоғарылауы суицидтік ойлардың пайда болу қаупін арттырады.
  • Ерлерде: дене салмағының индексінің күрт төмендеуі бірдей нәтижеге әкеледі.
  • Жалпы алғанда, семіздікке шалдыққан адамдарда орташа салмақтағы адамдарға қарағанда суицидтік ойлар қаупі жоғары.
• Суицид тақырыбына байланысты сөздер мен суреттерге назар аудару.
• Психиатриялық диагноз қою
• Ауыр психикалық бұзылыстары бар адамдарды әлеуметтік стигматизациялау.