Сызба

Сызба^[1] — бұйымды жасап шығару немесе құрастыру үшін керекті ақпараттар түгелдей келтірілген құрылымдық құжат; КҚБЖ бойынша анықталатын шартты белгілеулер ережелерін сақтай отырып бұйымдарды проекциялар жазықтықтарына кескіндеп түсіру; бұйымдарды, негізінен алғанда машиналар, ғимараттар, мен олардың бөлшектерін әзірлеу үшін олардың қажетті өлшемдері, масштабтары, құрамын көрсетіп, сызбалап бейнелеу.^[1]^[2]

Сызбада бұйымның кескіндері көрсетіледі, ал кескіндерді өзара перпендикуляр жазықтықтарға тік бұрыштап проекциялау әдісімен орындайды. Кескіндерге өлшемдер түсіріледі және келісілген шартты белгілерді пайдаланады. Сызба конструкторлық құжаттаманың бірыңғай жүйесіне (КҚБЖ) қатысты стандарттардың талабына сай орындалады. Сызбаның негізгі түрлері: жалпы түр сызбасы; кешенді сызба; құрастыру сызбасы; тетік сызбасы.

Сызбаның түрлері

*Жалпы түр сызбасы (Чертеж общего вида) — құрастырылған бұйымның (машинаның, механизмнің және тағы басқалардың) жұмыс жасау принципін түсінуге, оның құрамына енетін тетіктердің пішіндерін анықтауға мүмкіндік беретін құрылымдық құжат. Жалпы түр сызбасы алғаш ұсынылып отырған жаңа құрасбұйым үшін орындалады. Сызбаны талдаудың және талқылаудың нәтижесінде, машинаны жақсартуға бағытталған өзгерістер енгізілуі мүмкін. Құрасбұйымның жалпы түр сызбасын тетіктеуге, яғни оның құрамына кіретін әрбір бөлшектің жұмыс сызбасын салуға болады.

Кешендi сызба (Комплексный чертеж) — Монж әдісімен салынған, бір-бірімен проекциялық байланыста орналастырылған тікбұрышты проекциялардың жүйесі.
Құрастыру сызбасы (Сборочный чертеж) — машинаны немесе механизмді құрастыру және ажырату үшін пайдаланылатын құрылымдық құжат. Онда құрасбұйымның құрамына кіретін бөлшектер нөмірленіп, ал нөмірлер шығару сызықтарының сәкілеріне жазылып көрсетіледі. Құрастыру сызбасында тетіктер және оның элементтері стандарттарда тағайындалған шартты белгілерді, ережелерді ескеріп ықшамдап кескінделеді. Бөлшектердің қалайша бір-бірімен біріктірілгендері немесе жалғастырылғандары көрсетілгенімен, Құрастыру сызбасын пайдаланып, әр тетіктің пішінін және өлшемдерін анықтауға мүмкіндік болмайды.
Тетiк сызбасы - тетікті жасап шығару үшін қажетті мәліметтер түгелдей көрсетілген конструкторлық құжат; бөлшектің бейнесі мен оның дайындауы мен бақылауына қажетті басқа да мәліметтері бар, негізгі конструкторлық құжат.^[3]

Онда тетіктердің кескіндері (көріністер, тіліктер, қималар) сызылады. Кескіндер бөлшектің пішінін анықтауға толық мүмкіндік берулері қажет. Кескіндерге өлшемдер түсіріліп, олардың ауытқу шектері (шақтамасы) тағайындалады. Беттердің кедір-бұдырлығын анықтайтын ақпараттарда болады.

Габариттік сызба - қойылған және қосылған өлшемдерден тұратын өлшемнің контурлық бейнесінің сызбасы.
Жұмыс сызбасы - өнімнің шығарылуын бейнелеуден басқа оны дайындау мен бақылау мәліметі бар бөлшектердің сызбасы.

Атрибуттар сызба үшін

*Сызба қағазы (Бумага чертежная, ватман) — сызба салу үшін шығарылатын арнайы қағаздар, түсі ақ және тығыз болуы керек.

Сызба өрiсiнiң шетi (Рамка поля чертежа) — қағазға сызбаны салмай тұрып, пішіннің шетін көрсететін сызықтарды жүргізіп алады. Содан соң сызба өрісін шектейтін рамка деп аталатын тіктөртбүрыш салынады. Сызбадағы рамканы қағаздың үстіңгі оң және төменгі жақтарынан, пішім шетінен 5 мм қашықтықта, ал сол жагынан 20 мм қашықтықта жүргізеді. Қағаздың сол жағындағы ені 20 мм болатын жолақ пішімді тігу үшін қалдырады (альбом түрінде).
Сызба сызығы (Линия чертежа) — бұйымның кескіндерін салуда қолданылатьш сызықтар. Сызба сызығы - 9. Олардың төртеуі — тұтас, ал қалған бесеуі — тұтас емес сызықтар.

Tұтас

*Тұтас жуан негiзгi сызық сызбада көрінетін сызықтарды бастыра жүргізу үшін қолданылады. Оның жуандығы s= 0,5.... 1,4 мм болады.

Тұтас жiңiшке сызық сызбада көмекші тұрғызу сызықтарын, қима мен тілікті сызықтау үшін қолданылады. Оның жуандығы негізгі сызықтан екі-үш есе жіңішке болуы тиіс.
Тұтас жiңiшке iркiсiндi сызық (Линия с изломами) — ұзын үзу сызықтарын көрсету үшін қолданылады. Жуандығы тұтас жіңішке сызықтың жуандығындай болады.
Тұтас ирек сызық (Волнистая линия) — түзу сызықтары үшін және тілікті көріністен бөлу үшін қолданылады. Ол сызу аспаптарының көмегінсіз қолдан жүргізіледі. Жуандығы тұтас жіңішке сызықтың жуандығымен бірдей.
Үзiк сызық (Разомкнутая линия) қиюшы жазықтықтардың орындарын көрсету үшін қолданылады, сондықтан оны қима сызығы деп те атайды. Жуандығы (1...1,5 )-ке тең болады. Бір бөлігінің ұзындығы 8 мм-ден 20 мм-ге дейінгі аралықта алынады.
Үзілме қос нүктелi жіңiшке сызық жайылмадагы бүгу сызықтарын, бұйымның қозғалып тұратын бөліктерін шеткі немесе аралық жағдайларында кескіндеу үшін қолданады. Жуандығы тұтас жіңішке сызықтың жуандығымен бірдей. Сызықтың бөліктерінің ұзындығы 5...30 мм, ал олардың аралығы 4...6 мм.

Сызық

*Сызық (Штрих-пунктирная линия) осьтік және центрлік сызықтарды осы сызықтың көмегімен кескіндейді. Сызық бөліктерінің ұзындығы 5...30 мм, ал аралықтары 3...5 мм шамасында болады. Нүкте (сызықша) бөліктер аралығының дөл ортасына қойылады. Бұл сызықтың жуандығы да (2s/3 1/2) s-ке тең болады.

Тылран сызық — қиюшы жазықтықтың алдындағы нәрсе бөлігін, шынықтырылатын немесе қапталатын беттерді кескіндеу үшін қолданады. Бөліктерінің ұзындығы 3...8 мм, ал олардың аралығы 3...4 мм болады. Жуандығын (1/2... 1/3) s-ке тең етіп жүргізеді.
Үзiлме сызық (Штриховая линия) — сызбада көрінбейтін сызықтарды кескіндеу үшін қолданылады. Сызық бөліктерінің ұзындығы 2 мм-ден 8 мм-ге дейінгі аралықта, ал олардың ара қашықтығы 1 мм-ден 2 мм-ге дейінгі аралықта алынады. Жуандығы (1/2 ... 1/3) s-ке тең болады.

Сызбадағы таңбалар

Сызбадағы таңбалар (Знаки на чертежах) — шартты графикалық белгілер, тетіктер және басқа да геометриялық фигуралар элементтерінің пішінін сызбадағы кескіндерінде сөзбен емес, таңбалар түрінде көрсететін ұғым.^[4]^[5]^[6]

Дереккөздер

↑ ^a ^b Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика/Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0
↑ Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named name
↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6
↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0
↑ Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.

[ReferenceA-1] Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2

[2] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика/Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0

[name-3] Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named name

[4] Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6

[5] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0

[6] Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]