Уикипедия

Серен Кьеркегор

(Сёрен Кьеркегор бетінен бағытталды)

Сёрен Кьеркегор (ағылш. Søren Aabye Kierkegaard,1813-1855) - Дания философы және теологы, ақын, әлеуметтік сыншыл, ол экзистенциализм философиясының негізін салушы ойшыл ретінде құрметтеледі. Ол шығармаларында адам өмірінің үш сатысын анықтайды; адамды рационалды (ақылды) тануға сын айтып, үрей, жалғыздық, еркіндік, таңдау, сенім секілділердің адам өміріндегі маңызына айырықша назар аударады; діни құрылымды, әлеуметтік сенім ретіндегі дінді сынап, христиандыққа қайта анықтама береді, мораль мен этиканың астарына үңіледі, діни психология және діни философиялық мәселелерге назар аударады, метафора, ирония және астарлы әңгімелер арқылы өз идеяларына әдеби рең береді.[1]

Сёрен Кьеркегор
ағылш. Søren Aabye Kierkegaard

Кьеркегор
Жалпы мағлұмат
Туған күні

5 мамыр 1813 (1813-05-05)

Туған жері

Копенгаген, Дания

Қайтыс болған күні

11 қараша 1855 (1855-11-11) (42 жас)

Қайтыс болған жері

Копенгаген, Дания

Азаматтығы

Дания

Шығармашылығы
Мектеп/дәстүр

Экзистенциализм

Бағыты

Батыс философиясы

Кезең

Қазіргі заман батыс философиясы

Негізгі қызығушылығы

Этика, Эстетика, Эпистемология, поэзия, метафизика, дін, психология

Негізгі пікірі

болмыс, абсурд, үрей, қалшыл, жалғыздық, таңдау, сенім, түңілу

Ықпал еткендер

Аристотель, Аврелий Августин, Иммануил Кант, Готтһольд Ефраим Лессинг, Мартин Лютер, Шеллинг, Сократ, Артур Шопенгауэр

Ықпалды жалғастырушылар

Теодор Адорно, Карл Барт, Симона де Бовуар, Ингмар Бергман, Мартин Бубер, Жак Деррида, Мартин Хайдеггер, Генрик Ибсен, Карл Ясперс, Эммануэль Левинас, Габриэль Марсель, Жан-Поль Сартр, Карл Шмитт, Пауль Тиллих, Жан Валь, Людвиг Витгенштейн, Франц Кафка, Альберт Камю, Зигмунд Фрейд

Қолтаңбасы

Қолтаңбасы

Кьеркегордың көптеген философиялық еңбектері адамның қалай "жеке тұлға" (single individual) ретінде өмір сүруі мәселесіне қаратылды. Ол нақты адамның нақты шындығына абстракт ой жүгіртуге назар аударады және жеке адамның таңдауы мен міндетіне айырықша сәп салады. Ол өз дәуірінің идеалист оқымыстылары мен философтарын әдеби тілмен аяусыз сынады. Сведенборг[2], Гегель[3], Гете[4], Фихте, Шеллинг, Шлегель және Ханс Кристиан Андерсен қатарлылар бұл "ізденушіге" әлдеқашан "түсінікті" болды.[5]

Кьеркегордың теологиялық жұмысы христиандық этикаға бағытталған болып, шіркеулік сенім мен жеке адамның өз алдына жеке сенімі ортасындағы айырмашылықты анықтап, алдыңғысына аяусыз сын айтып, кейінгісін жалғыздықтан құтылудың жалғыз негізі етіп көрсетеді. Адам мен Тәңірі ортасындағы шексіз мәндік айырмашылыққа анықтама береді, Тәңіріге бейне Ибраһим, не Иса секілді жеке-оқшау берілген сенімді дәріптейді[6], христиан шіркеулеріне, әсіресе Дания шіркеуіне ауыр сын айтады.[7][8][9]

Оның психологиялық еңбегі маңызды таңдау жасау сәтіне бетпе-бет келушінің сезімі мен түйсігінің өзіне тән сипатын суреттеуге арналады.

Кьеркегордың алғашқы шығармалары сол кездегі маңызды дүниетанымдық ұстанымдар арасындағы кешенді пікірлесу ретінде түрлі бүркеншік атпен жазылады.[10] Ол күрделі мәселелерді алуан қырынан зерделеп, әр қырын зерттеуді әртүрлі бүркеншік атпен ұсынады. Ол негіздік баяндау (Upbuilding Discourses) шығармаларына өз атын берген және оларды оның жұмысының мағынасына бойлаған жеке тұлғаға( single individual) арнадым деп есептеген. Әсіресе, ол былай деген болатын:

« ғылым мен пән объектке айналдыру жолын үйретуге тырысады. Ал, дін (христиандық) болса бізді субъективизмге және субъектке өзгеру жолын үйретеді[11][12]. »

Ғалымдар дүниені күзетуді үйреткенімен, бірақ Къеркегордың ойынша олар рухани дүниенің ішкі жұмысын көрсетіп бере алмайды.[13]

Кьеркегор идеясын игерудің кілті "субъективті ақиқат", "сенімнің жауынгер серісі" (the knight of faith), естелік пен қайталаудың дихотомиясы, абыржу (angst), Шексіз сапалық айырмашылық, Құмарлық ретіндегі сенім (faith as a passion), өмір жолының үш сатысы қатарлы ұымдарды түсінуде жатыр.

Кьеркегор шығармалары алғашында Дат тілінде және кейбір скандинавия халықтары тілінде жарияланады. ХХ ғасырдың басында оның еңбектері негізгі еуропалық тілдерге — француз және неміс тілдеріне аударылды. ХХ ғасырдың орта шенінде оның еңбектері батыс мәдениетіне[14], әсіресе философия[15] мен теолоигияға[16] күшті әсер ете бастады.

Ол сыртқы әлемге сілтеу мен таянудағы әрекетке қарсы (мұндай эстетикалық мінез бола алады), ол өз алдындағы ішкі, яғни эстетикалық жауапкершілікке сенбей, индивид өзінің жеке басын тәңірдің еркіне беруді ұсынады. Ол Кьеркегор үшін бұл өмір діни және пародоксальді. Осылай бола тұрып, ол христиан халқының дінін толық теріске шығарды. Оның ойынша экзистенциалды ойлау, яғни абсолюттікке сәйкес өмір сүру, азапты өлім төнетін болса да христиан ақиқатына шексіз сену.[17]

Алғашқы жылдар (1813–1836)

өңдеу
 
Әкесі Майкл (Микаэл) Кьеркегор 1838 жылы 9 тамызда қайтыс болған соң кейінірек Данияның Ольборгтегі Мемлекеттік лютеран шіркеуінің епискобы болған Петрді қоспағанда, Серен Кьеркегор анасынан, басқа барлық інілері мен әпкелерінен іркес-тіркес айырылады.

Серен Кьеркегор Копенгагендегі бай отбасында туған. Анасы Ане Серензаттер Лунд Кьеркегор үйленуден бұрын Сереннің әкесі Майкл Педерсен Кьеркегордың үйінде қызметші әйел болған. Ане өте байсалды, кішпейіл, қарапайым және оқу орнынан ресми білім алмағанымен бірақ немереқызы Генриетта Лундтың жазуынша ол "шаттық таяғын көңілді үйіретін және балаларын (Серен мен Питер) бейне балапанын ерткен тауықтай қорғаштайтын адам еді."[18]

Серен Кьеркегордың әкесі Майкл Педерсен Кьеркегор "өте қатал адам болған, сырттай қарағанда салқын, қобалақ, бірақ қарапайым шапанының астындағы ұшқыр қиялын өзі жасаған ұлы ғасыры мұқалта алмапты."[19] Ол Х.Вольфтың философиялық кітаптарын көп оқыпты,[20] Людвиг Хольбергтің комедияларын ұнатыпты,[21] Георг Иоганн Хаманн,[22] Лессинг,[23] Эдвард Янг[24] еңбектерін жоғары бағалапты, әсіресе Платон мен Сократтан сілтеме жасап сөйлегенді жақсы көреді екен.

Копенгаген қаласы 1830 және 1840 жылдары қисық көшелерінде машина сирек жүретін ескі қала болатын. Бала Кьеркегор көшеде жаяу серуендегенді жақсы көреді екен. 1848 жылы Кьеркегор былай деп жазған болатын: "Мен нағыз хрисиан ретінде басқа емес, Копенгаген көшелеріндегі әрбір кедейге сәлем беріп, олармен еркін әңгіме дүкен құратын, қандай қоғамдық жіктің адамы болса да бәріне жылы қабақпен қарап, қайыршыдан да жалтармай, әрбір қызметші мен еңбекшіге, әрбір отбасы әйеліне сәлем айтатын біреу болғаныма қанағаттанамын."[25][26]

  Бұрын бір әке мен бала болыпты. Олар бір-біріне үнсіз торығумен қарайды екен... (С.Кьеркегор)  

С,Керкегордың жарияланбаған жазбаларын басшылыққа алғанда, әсіресе "Жойқын жер сілкінісі" (The Great Earthquake)[27] атты қолжазбаға негізделгенде әкесі Майкл Кьеркегор өзінің жас кезінде өткізген күнәларына бола Құдайдың қарғысына ұшырадым деп есептеп, ешбір балам аман қалмайтын болды деп күйзелгені байқалады. Соны растағандай Питер Кьеркегор мен Серен Кьеркегорға дейін Майклдің 5 баласы шетінеп кеткен. Ол өзін Анеге некесіз араласып күнәға баттым, Құдайға қарсы жаман сөздер айттым деп өкініп, Құдайдың жазасына ұшырадым деп қайғылы көңіл күйде өмір сүрген. Питер Сереннен 7 жас үлкен болатын және ол кейін Ольборгтің епискобы болды. Кейбіреулердің айтуынша әкесінің Moравия шіркеуін жақтауы да оның күнә сезімінің күйреткіштік әсеріне тым қатты ұшырауын туғызған көрінеді.[28]

«Серен Кьеркегор журналы»

өңдеу

Регина Ольсен және оқу бітіру (1837–1841)

өңдеу
 
Серен Кьеркегор ескерткіші, Копенгагендегі Королдік кітапхана бағы (Royal Library Garden)

Шығармашылық(1843–1846)

өңдеу

Жасырын жан әлемі

өңдеу

Бүркеншік ат қолдану

өңдеу

Корсар ісі

өңдеу

Шығармашалық (1847–1855)

өңдеу

Мемлекеттік шіркеуге шабуыл және қайтыс болу

өңдеу

Мойындалуы

өңдеу

ХІХ ғасырдағы қабылдануы

өңдеу

ХХ ғасырдың басындағы қабылдануы

өңдеу

Неміс және ағылшыт тілдеріне Къеркегор шығармаларының аударылуы

өңдеу

ХХ ғасырдың соңындағы қабылдануы

өңдеу

Карл Барттың алғашқы теология идеяларына ықпалы

өңдеу

Философиясы және теологиясы

өңдеу

Философиялық сыншылдық

өңдеу

Ықпалы

өңдеу

Таңдаулы шығармалары

өңдеу

Түсіндірмелер

өңдеу

Кітаптар

өңдеу

Web

өңдеу

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ Үлгі:Harvnb
  2. ↑ Emanuel, Swedenborg The Soul, or Rational Psychology translated by Tafel, J. F. I. 1796-1863, also see Eighteen Upbuilding Discourses, Hong trans., p. 332ff (The Thorn in the Flesh) (arrogance)
  3. ↑ Søren Kierkegaard 1846, Concluding Unscientific Postscript to Philosophical Fragments, Hong p. 310-311
  4. ↑ See Book Twelve of Goethe's Autobiography
  5. ↑ Concluding Unscientific Postscript to Philosophical Fragments, A Mimical-Pathetic-Dialectical Compilation an Existential Contribution Volume I, by Johannes Climacus, edited by Soren Kierkegaard, Copyright Feb 28, 1846 – Edited and Translated by Howard V. Hong and Edna H. Hong 1992 Princeton University Press p. 9-10
  6. ↑ Point of View by Lowrie, p. 41, Practice in Christianity, Hong trans., 1991, Chapter VI, p. 233ff, Søren Kierkegaard 1847 Upbuilding Discourses in Various Spirits, Hong p. 225-226, Works of Love IIIA, p. 91ff
  7. ↑ Үлгі:Harvnb
  8. ↑ Concluding Unscientific Postscript to Philosophical Fragments, Hong trans., pp. 15–17, 555–610 Either/Or Vol II, pp. 14, 58, 216–217, 250 Hong
  9. ↑ Үлгі:Harvnb
  10. ↑ Үлгі:Harvnb
  11. ↑ Soren Kierkegaard, Works of Love, 1847 Hong 1995 p. 283
  12. ↑ Concluding Unscientific Postscript, Hong trans., 1992, p. 131
  13. ↑ Philosophical Fragments and Concluding Postscript both deal with the impossibility of an objectively demonstrated Christianity, also Repetition, Lowrie 1941 p 114-115, Hong p. 207-211
  14. ↑ Stewart, Jon. (Ed.) Kierkegaard's Influence on Literature and Criticism, Social Science, and Social-Political Thought, Volumes 12–14. Ashgate, 2012.
  15. ↑ Stewart, Jon. (Ed.) Kierkegaard's Influence on Philosophy, Volume 11, Tomes I-III. Ashgate, 2012.
  16. ↑ Stewart, Jon. (Ed.) Kierkegaard's Influence on Theology, Volume 10, Tomes I-III. Ashgate, 2012.
  17. ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1
  18. ↑ Glimpses and Impressions of Kierkegaard, Thomas Henry Croxall, James Nisbet & Co 1959 p. 51 The quote came from Henriette Lund's Recollections of Søren Kierkegaard written in 1876 and published in 1909 Søren was her uncle. http://catalog.hathitrust.org/Record/001396450
  19. ↑ Johannes Climacus by Søren Kierkegaard, p. 17
  20. ↑ Үлгі:Harvnb, p. 13
  21. ↑ See David F. Swenson's 1921 biography of SK, pp. 2, 13. Archive.org. Тексерілді, 17 шілде 2013.
  22. ↑ Kierkegaard's indebtedness to the Anti-Enlightenment author is explained in this book by Smith G Hamann 1730–1788 A Study In Christian Existence (1960) by Ronald Gregor Smith
  23. ↑ Either/Or Part I Swenson, 1944, 1959 p. 1967ff Concluding Unscientific Postscript, Hong trans., p. 72ff
  24. ↑ Either/Or Part I title page, Stages on Life's Way, p. 150, 216, 339
  25. ↑ The Point of View of My Work as An Author: A Report to History by Søren Kierkegaard, written in 1848, published in 1859 by his brother Peter Kierkegaard Translated with introduction and notes by Walter Lowrie, 1962, Harper Torchbooks, pp. 48–49
  26. ↑ Hohlenberg Johannes Søren Kierkegaard — Pantheon Books, 1954.
  27. ↑ Үлгі:Harvnb
  28. ↑ Outstanding Christian Thinkers, Soren Kierkegaard 1997 p. 8ff - Watkin taught philosophy at University of Tasmania and ran The Kierkegaard Research Center
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Серен_Кьеркегор&oldid=3152728» бетінен алынған