Сүйімбике

Сүйімбике (ноғ. Суьйимбийке, тат. Сөембикә; шам. 1516 ж. туғ.) - Қазан хандығының билеушісі (1549-1551), Қазан хандары Жанғали (1533-1535), Сафа Герей хан және Шаһғалидің әйелі, Ноғай биі Жүсіптің қызы және Ноғай Ордасы әулетінің негізін қалаушы Едігенің неменесі (арғы арғы арғы немересі).

Сүйімбике
ноғ. Суьйимбийке
Сүйімбике ұлы Өтеміс Гереймен бірге
Туған кездегі есімі	Сүйім
Туған күні	шам. 1516
Туған жері	Ноғай Ордасы
Қайтыс болған күні	1557 дейін
Қайтыс болған жері	Қасым
Қызметі	саясаткер
Әкесі	Жүсіп, Ноғай биі
Жұбайы	Жанғали (1533—1535), Сафа Герей хан Шаһғали
Балалары	Өтеміс Герей
Ортаққордағы Сүйімбике

Өмірбаяны

Сүйімбикенің бірінші күйеуі Жанғали таққа жас кезінде Мәскеуді қолдаған үкімет шешімі бойынша Болат Шырын мен Мәскеу кінәзі ІІІ Василий бастаған келісіммен отырды. Ханның жас кезінде Гауһаршад ханбике бақылауды жүзеге асырылды. 1533 жылы ол Жанғалиді Сүйімбикеге (сол кезде ол небәрі 12 жаста еді) үйлендіруді ұйымдастырды, бұл ханның кәмелетке толуымен және биліктің оған ауысуымен сәйкес келді. Некемен Мәскеу келісті, және Мәскеу өте тез келісім берді, өйткені ол осы неке арқылы Ноғай биі Жүсіпті жақындастырып, Қырым әулетінен қуылған және өзінің қайын атасы Ноғай мырзасы Мамайда болған Сафа Герей хан ханға қарсы белгілі бір тепе-теңдікті құрайды деп үміттенді. Хан әйеліне немқұрайлы қарап, неке сәтсіз аяқталды, сондай-ақ, олардың балалары болмады. Сүйімбике әкесіне шағымданып, оны алып кетуін өтінді. Жүсіп ханды кетіруді ұсынып, қызын қайтаруды талап етті. Осы оқиғалардың барлығы дипломатиялық хат алмасудың тақырыбына айналды.

Жанғали әйеліне ғана емес, сонымен қатар Мәскеудің қысымы мен хандықтың ішкі істеріне араласуға қанағаттанбаған Қазан үкіметіне де сәйкес келмеді. 1535 жылы Болат Шырын мен Гауһаршат ханбикенің қатысуымен төңкеріс жасалды, Жанғали бұл төңкерісте өлтірілді, ал Сафа Герей хан тағы да таққа шақырылды. Сүйімбике оның бесінші әйелі болды. Сафа Герей хан қайтыс болғаннан кейін Қазан хандығын 1549-1551 жылдары ұлының кәмелет жасына толмағандығына байланысты регент ретінде басқарды.

1551 жылы мырзалар оны орыс патшасы Иван Грозныйға, оның ұлы Өтеміс Герей және Қазан қазынасымен бірге берді.

Жарты жылдан соң, еркіне қарсы, Қасым билеушісі Шаһғалиге тұрмысқа шықты. Өтеміс Герей патша Иван Грозныйдың қарамағында тәрбиеленуге қалдырылды. Соңғы жылдары Қасымда тұрды, сол жерде қайтыс болды. Қабірі қай жерде екендігі белгісіз. Өлкетанушы Анатолий Шекиннің пайымдауынша, соңғы жылдары өзінің жеке оққағары Шұрай батырдың қарауында Виля (Нижгород облысы) ауылының маңында тұрды.

Қазаннан кетіп бара жатқан Сүйімбике патшайымның қолға түсуі. В. Г. Худяков, 1870

Балалары

Сафа Герей ханден туған ұлы — Өтеміс Герей, Мәскеуде Александр Сафакиреевич атымен шоқындырылды.

Естелік

Сүйімбике мұнарасы — бұл Қазан Кремлінің тарихи ескерткіші және Қазанның сәулеттік эмблемасы.

Сондай-ақ Яр Чаллы қаласында бір даңғылына есімін берді.

Төменгі Кама қаласында бір көше бикенің атымен аталды.

1991 жылдан бастап Қазан қаласында әйелдерге арналған ай сайынғы «Сүйімбике» журналы шығады.

2012 жылы Сүйімбикенің бейнесін актриса Анора Халматова бейнелеген «Қ. К. қазынасы» атты тарихи авантюралық кино түсірілді.

Әдебиет

• Трепавлов В. В. Ноғай Ордасы тарихы. М.: Восточная литература, РАН.