Сүліктей

Сүліктей. Түсіндірме сөздіктегі бұл сөздің мағынасы — жіңішке, жұмыр, жылтыр.

«Наурызбай бас бәйгеге тігілген сүліктей қара су жорғаны жанындағы жолдасын жыққан айыбым деп, Ақбөкенге тартқанды (I. Есенберлин, Қаһар). Түсіндірме сөздікте дәл осыған (сүліктейге) анықтама беруші автор сөз түбірін қан сорғыш құрт — сүлікпен байланысты қараған болса керек. Бүгінгі күнде, әділін айтсақ, бәріміз де «сүлік» дегенде соны ғана ұғынамыз. Өте ертеректе «сүліктің» басқа да мағынасы болғанын білмеу автордың кінәсі емес. Өйткені ғасырлар өткен сайын ол сөз дыбыстық өзгерістерге ұшырап, тұлғасын танытпастай түрге енген. Ертедегі түркі жазба ескерткіштері сөздігінен «сүліктей» сөзінің төркіні дерліктей деректер жиі ұшырасады. Солардың бірінде сілік — таза; асыл; әсем, көркем мағыналарын білдіретіндігі айтылады да, VIII ғасырдағы Күлтегін құрметіне арналған ескерткіштен — «сілік қыз оғлуң күң болты» сөйлемін алып, «әсем қыз балаларың күң болды» деп аударған. Осы мағынада бұл сөз М. Қашқари сөздігінде де кездеседі. Шағатай сияқты түркі тілдерінде «сілі», «сіліг» тұлғалары өткен ғасырда да «таза, жарқылдаған, бедерсіз тегіс» мағыналарын сақтаған. Хакастарда «сіліг» сөзі «сұлулық, көркемдік» мағынасын ұғындырады. Уақыт озған сайын сөздердің тұлғасы түгіл, мағынасына да өзгеріс еніп отыратыны бұрынғы жолдарда талай ескертілді. Сол сияқты ертедегі «сілік» дыбыс құрамындағы сөз бері келе, әсіресе, халықтар қалыптаса бастағаннан кейін тұлғасын түрлендіре түсіп, біздің тілімізде «сұлу» болып қалыптасқан. Өзгерістің бәрі тіл заңдылығынан ауа жайылмаған. Ертеректегі «еліг» сөзі — қазір бізде — елу, кейбір түркі тілдеріндегі — тағ, бізше — тау. Дауысты дыбыстардьщ бірінің орнына екіншісінің алмасуы тіпті оңай құбылыс. Осындай тәсілдер нәтижесінде ертедегі түркі тілдеріне ортақ —«сілік», қазақ тілінде «сілік» тұлғасына ауысқан. Байқауымызша, теңеу тудыратын -тей жұрнағы «сілік» сөзіне өте ерте жармасып —«сіліктей», бері келе «сүліктей» ұқсату, бейнелеу тұлғасы жасалған. Қорыта келгенде, «сүліктей» сөзін қазіргі тұрғыдан түсініктірек айтар болсақ «сұлудай» деген.