Тарих, археологиялық және этнологиялық институты

Тарих және этнология институты – Қазақстанда тарих ғылымдары саласы бойынша жүргізілетін зерттеулердің бас ғылыми және үйлестіруші мекемесі. Институт 1945 жылы құрылған. Құрылымы антропология және этнология, ежелгі дүние және орта ғасырлар тарихы, тарихнама және деректану, тарихи демография және жаңа тарих, кеңес дәуірі тарихы, ғылылыми ақпарат бөлімдері мен «Отан тарихы» журналының редакциясынан тұрады. Институттың ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттарына тарих, этнология, этнография және антропология саласындағы іргелі зерттеулер, тарихнама мен деректану, тарихи демография, ғылым мен мәдениет тарихының көкейтесті мәселелерін кешенді зерттеу жатады. Негізгі зерттеу нысаны – Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінгі күнге дейін). Институтты құруға, ғылыми-зерттеулерді ұйымдастыруға, Қазақстан тарихының өзекті мәселелерін қорытуға, ғылыми мамандарды даярлауға көрнекті тарихшы ғалымдар (А.Панкратова, Н.М.Дружинин, Б.Д.Греков, Ә.Х.Марғұлан, А.Н.Нүсіпбеков,С.Н.Покровский, Р.Б.Сүлейменов, С.В.Юшков, Е.Б.Бекмаханов) зор үлес қосты. Қазіргі уақытта институтта ҰҒА-ның 2 академик, 4 корр. мүшесі, 12 ғылыми доктор және 21 ғылыми кандидаттары еңбек етеді. Институтта докторантура мен аспирантура бар. Институт жанында доктор және кандидат дисс. қорғау жөнінен кеңес жұмыс істейді. Соңғы жылдары республика жоғары оқу орындары, Қытай, Моңғолия, Орталық Азия мемлекеттерінің ғылыми мекемелері үшін ондаған тарих ғылыми доктор мен кандидаттары даярланған. 2000–2002 жылы институт «Көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі Қазақстан тарихын дүниежүзілік тарихи және өркениет процесі тұрғысынан зерттеу» атты жаңа іргелі зерттеулер бағдарламасын іске асыру жұмысына кірісті. Осыған байланысты Қазақстанның мемлекеттік-саяси, ұлттық және социомәдени дамуының тарихи тәжірибесі мен сабақтары, отаршылдық пен кеңестік тоталитарлық жүйе кезеңіндегі ұлт-азаттық қозғалыстар тарихы мен демократиялық ой-пікірлер, еуразиялық идеялар тұрғысынан алғанда қазақ халқының антропологиясы мен этномәдени дамуы, отандық және шетелдік тарихнама, деректану мәселелері зерттелуде. Тәуелсіздік жылдары отандық тарих ғылымы пәнаралық байланыстар деңгейіне көтерілді. Антропологиялық зерттеулер физиология, тағамтану институттарымен және сол саланың басқа да мекемелерімен тығыз байланыста, сондай-ақ Археология ин-тының базасында жүргізіледі. Көшпелілер өнерін этнологиялық зерттеулер этногенез, этнос тарихы, археология, өнертану, халық сәулетшілік өнері тарихы сияқты ұқсас ғылыми пәндер мәселелерін қамтиды. Ортағасырлық Қазақстан тарихы бойынша зерттеу жұмыстары Шығыстану ин-ты, Мемлекет институты (2008) мен Тіл білімі институтының зерттеулерімен ұштастырыла отырып жүргізіледі. Тарихнама мен деректану мәселелері тарих ғылымы мен менталистика, Қазақстанның әлеуметтік-саяси тарихы, халық тарихнамасы, тарихи ақпараттану (информатика) және ақпараттық тарихнама пәндерімен астаса зерттеледі. 1995 жылы институт ғалымдары мемлекеттік деңгейде бекітілген «Қазақстан Республикасындағы тарихи сананың қалыптасу тұжырымдамасын» (1995) дайындады. Жылдан-жылға Қазақстан тарих ғылымының отандық пен шетелдік жоғары оқу орындарымен, орта және арнаулы орта білім беру жүйелерімен интеграциялық ғылыми және ғылыми-әдістемелік байланыстары ұлғая түсуде. Тарихшы ғалымдардың заң шығару ісіне қатысуы жандана бастады, мұның өзі тарих ғылымы саласындағы ғыл. ізденістер нәтижелерінің маңыздылығын растайды. Жалпы егеменді Қазақстанның тарихшы ғалымдары Отан тарихының аса маңызды мәселелеріне концептуалды көзқарастарды зерттеу, оларды қайта саралау, жаңа зерттеу методологиясын жасау, қазақ ұлты мен Қазақстан халқы дамуының тарихи тәжірибесін баяндайтын ғыл. еңбектер жазуға ден қойып келеді. 2006–2009 жылдарға арналған іргелі және қолданбалы зерттеулер, «Ұлттық идея», «Мәдени мұра» («Қазақстан тарихы», 1–3 т., «Әлемдік тарихи ой», «Қазақстан тарихы орыс деректерінде. 16–19 ғ-лар», «Қазақстан тарихы шетелдік деректерде») бағдарламалары бойынша ин-т зерттеу жұмыстарын жүргізді. Соның нәтижелері 15–21 ғ-дың басына дейінгі қазақ елінің орналасу аумақтарын анықтау, республиканың шекаралық бөліну мәселелеріне теориялық негіздеме болумен бірге Азия, Поволжье және Каспий жағалауы халықтарымен қарым-қатынасына қатысты тарихи жарияланымдар мен монографияларда көрініс тапты; қазақ этногенезінің ерекшеліктерінің этнологиялық және антропологиялық мәселелері зерттелді. 2010–2011 жылы институт «Қазақстанның тарих ғылымы және ТМД елдері: қазіргі жағдайы мен болашағы» деген тақырыпта зерттеу жүргізуде. Институт ұжымының қызметкерлері Ресей, Қытай, Үндістан, Оңтүстік Корея, Моңғолия, АҚШ, Франция, Италия, Германия, Жапония, т.б. елдерінің тарихшы ғалымдарымен байланыс жасайды. Тарих, археологиялық және этнологиялық институты ғалым Ш.Ш.Уәлихановтың есімімен аталады.

Дереккөздер өңдеу