Тасу және қайту

Тасу және қайту - Жер-Ай немесе Жер-Күн жүйесінің бүкіл әлемдік тартылыс заңы әсерінен бір-біріне тартылуынан туындайтын құ-былыстар. Жер-Ай жүйесінде Жер ортасындағы бір масса элементі Ай жақ бетіндегі массаға қарағанда Айға нашарлау, ал қарама-қарсы жақтағы сондай массадан күштірек тартылады. Соның нәтижесінде Жер және алдымен Жердің су қабығы, Жерді Аймен қосатын түзудің бойымен екі жаққа қарай созылады. Жер-Ай сызығының бойында жатқан нүктелерде су деңгейі өте жоғары яғни, онда тасу ал, Жер орт-нан өтетін және Жер-Ай сызығына перпендикуляр болып келетін дөңгелек бойында су деңгейі өте төмен яғни, онда қайту болады. Жердің тәуліктік айналысы кезінде оның әр түрлі орындары тасу мен қайту алқабына кезекпен ұшырап отырады. Бір тәулік ішінде екі тасу және екі қайту болады. Күн де Жер бетінде тасу мен қайту туғызады, бірақ Күн алыс қа-шықтықта болғандықтан, құбылыс Айға қарағанда аз және аса байқалмайды. Тасу кезінде орасан көп су массасы жөңкіле қозғалып, орын ауыстырады. Тасу өркештерінен өтетін ось әрқашан Айға бағытталу керек. Жер айналуы кезінде тасқын суының өркешін бұруға тырысады. Айдың Жерді айналуына қарағанда, Жердің өз осьінен айналуы едәуір шапшаңырақ болғандықтан Ай оны (өркешті) өзіне қарай кері тартады. Су мен мұхиттың қатты түбі арасында үйкеліс болады. Нәтижесінде тасу үйкелісі пайда болады. Ол жердің айналысын тежейді де, тәулік біртіндеп ұзара береді. Жер туғызған күшті тасулар Айдың айналасын тежеуі күшті болғандықтан, Айдың Жерге бір беті қа-рап тұрады. Тасу және қайту аспан денелері эволюциясында маңызды фактор болып табылады.