Тас өндеу жұмыстары

Тас өндеу жұмыстары – табиғи тасқа қажетті пішін беру және оның сыртқы бетін тегістеп өңдеу.Тас өндеу жұмыстарына өңдеуге жарамды әктас, мәрмәр, гранит және табиғатта кең тараған тау жыныстарынан сәулет өнері бөлшектері (бағана, карниз, т.б.) мен қаптау материалдарын дайындау жұмыстары жатады.

Тас өндеу жұмыстары 3 негізгі іс-қимылдан тұрады: тасты тіліп дайындама әзірлеу; тақта тасқа қажетті пішін беру не оны мөлшері бойынша қырлап өңдеу; тастың бетін тегістеп өңдеу. Тас өндеу жұмыстарында шикізат ретінде карьерде (кейде шахтада) тұтасқан тау жынысынан кесіліп алынған ірі тас кесектері (аум. 0,45 м3-ден кем емес) пайдаланылады. Тасты тілу арнайы кесу станоктарында атқарылады. Тақтатасты мөлшері бойынша қырлау бір не бірнеше алмас дискімен жабдықталған қырлап-өңдеу станоктарында орындалады. Тастың бетін тегістеп өңдеу 2 тәсіл бойынша жүргізіледі: жару (түйреу) және ажарлау тәсілі. Алғашқы тәсілде өңделетін тас беті қарадай өңделеді немесе шала тегістеледі. Жару тәсілі арқылы өңдеу қатты қорытпадан дайындалған тістері бар аспаппен жүргізіледі. Ажарлау нәтижесінде дайындаманың беті тегістеледі. Соңғы тәсіл киіз дөңгелек арқылы жағылатын жалтырату ұнтақтарымен (хром, қалайы және темір тотықтары) орындалады. Мозаик және әшекейлік жұмыстарға арналған әшекей тастарды (қызыл кварц, нефрит, янтарь, яшма, т.б.) өңдеу алмаспен жабдықталған шағын станоктарда орындалады. Әшекейлік тастар алмас кескішпен диам. 200 – 320 мм болатын тақталарда кесіледі. Мозаикалық жұмыстар мәрмәр не металл негізге желімделген жұқа (қалыңдығы 4 – 5 мм-ден аспайтын) тақталарды пайдалану арқылы жүргізіледі.

20 ғ-дың 60-жылдарының соңынан бастап Тас өндеу жұмыстарына жылу ағынды тәсіл пайдаланылып келеді. Тас өндеу жұмыстарының арнаулы түріне зергелік бұйымдар үшін қажетті асыл тастарды өңдеу жатады.

Тастан жасалатын бұйымдар

• Арқар тас - қабір басына орнатылған ескерткіш тас.
• Астау - малға су беру үшін пайдаланылған.
• Әйкел - құдықтың қақпағы.
• Балбал тас - жауынгер-сарбаздарға арналған мүсіннің жанына қойылған тас бағаналар (өлтірген жауының санына тең).
• Еркек тас - диірменнің үстіңгі тасы.
• Есек тас - әдемілеп жонылған тас.
• Келіншектас - дүние салған адамның басына ескерткіш есебінде қойған мүсіндік бейне.
• Кемпіртас - дүние салған адамның басына ескерткіш есебінде қойған мүсіндік бейне.
• Кен үккіш - тау-кен өндірісінде қолданылған
• Күмбез там - күрделі архитектуралық ескерткіш.
• Қой тас - қойдың үлкендігіндей бөлек-бөлек тас.
• Қол диірмен - дәнді тарту үшін қолданылған.
• Қошқар тас - қабір басына орнатылған ескерткіш тас.
• Құлпы тас - қабір басына орнатылған ескерткіш тас.
• Мала тас - жер тегістеуде қолданылған.
• Сағана - қабір үстіне салған үй.
• Сағана там (кереге там) - күрделі архитектуралық ескерткіш.
• Тас балға - шаруашылықта қолданылған.
• Ұршықбас - жіп иіру үшін қолданылған