Тақтакөпір ауданы
Тақтакөпір ауданы (қарақ. Taxtakoʻpir rayonı, Тахтакөпир районы, өзб. Taxtakoʻpir tumani, Тахтакўпир тумани) — Өзбекстан, Қарақалпақстан құрамындағы әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы Тақтакөпір кенті.
| Тақтакөпір ауданы | |
| қарақ. Taxtakoʻpir rayonı, Тахтакөпир районы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді | |
| Әкімш.орт. | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
43°01′21″ с. е. 60°17′19″ ш. б. / 43.02250° с. е. 60.28861° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°01′21″ с. е. 60°17′19″ ш. б. / 43.02250° с. е. 60.28861° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | |
| Жер аумағы |
23 мың км² |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
40 600 адам (2022) |
|
| |
| Координаттар: 43°01′21″ с. е. 60°17′19″ ш. б. / 43.02250° с. е. 60.28861° ш. б. (G) (O) (Я) | |
2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кіреді[1]:
- қалалық елді мекен
- Тақтакөпір
- азаматтардың ауылдық жиындары
- Атакөл
- Белтау
- Жаңадария
- Қараой
- Қаратерең
- Қоңыраткөл
- Мүлік
- Тақтакөпір
Тақтакөпір ауданы 1930 жылы құрылды. 1959 жылы 4 наурызда Тақтакөпір ауданына Қараөзек ауданы қосылды. 1962 жылы 24 желтоқсанда аудан таратылып, 1965 жылы 29 желтоқсанда қалпына келтірілді.
Көрікті жерлері өңдеу
Қорғанша – Қорғанша қалашығы Қарақалпақстан Республикасының аудан орталығы – Тақтакөпір қаласынан шығысқа қарай 17 км жерде орналасқан.
Бұл ескерткіш «Қобыланды қала» деп те аталады, өйткені халық аңыздарында эпикалық батыр Қобыландының есімімен байланыстырылады. Қорғанша қалашығы шөлді аймақта орналасқан. Солтүстіктен, шығыстан және батыстан өсімдіктермен бекітілген қуатты құм алабымен қоршалған. Ескерткішке оңтүстіктен қараусыз қалған егістіктер түйіседі.
Қорғаншадан солтүстікке қарай 750-1000 м жерде ендік бағытта жер бедерінде тамаша бейнеленген, мезгіл-мезгіл ағынды сулармен су басқан Қаракөлдің құрғақ арнасы бар.
Оңтүстікке қарай 2000 м жерде тағы бір құрғақ Қарғабай арнасы өтеді, ол да жалпы ендікті бағытын сақтайды, бірақ жоғарыда аталған Қаракөл арнасына қарағанда жер бедерінде айқын көрінбейді. Екі арна да Арал атырауы Әмударияның қазір кеуіп қалған шығыс арналарының жүйесіне кіреді. 1960 және 2007 жылдары жүргізілген зерттеулер көрсеткендей Арал атырауы Әмударияның шығыс шетіндегі құрғақ арналарының бүкіл жүйесінің бағыттық зерттеулері, жоғарыда аталған жүйе көптеген құрғақ арналарды қамтиды: Қамысты-Қандым-Өзек, Қаракөл және оларды байланыстыратын кішірек арналар - Қарғабай, Сазсай, Лаузан және т.б. Бұл арналардың барлығы жыңғылмен тығыз жабылған, ал бірқатар жерлерде жыңғыл тар жолақпен созылып, салыстырмалы түрде жуырдағы су сызығын белгілейді. Арналардың жағалары, әдетте, жарлы, арналар жартылай ыдыранды емес. Олардың барлығы Арал атырауы Әмудария ағыны Қуанышжарма бағыты жүйесіне кіреді.
Қалашықтың жалпы ауданы 18 гектарға жуық. Қалашықтың жалпы кешені бірте-бірте дамитындықтан, әрбір жеке өмір сүру кезеңінде оның кескіндемесін өзгертетіндіктен, қалашық бізге өте қызықты жайғасымымен көрінеді. Қорғанша қалашығының қалыптасу және даму тарихында бастапқыда біртұтас құрылыс жүйесі бойынша жоспарланса, уақыт өте келе қалашықтың тұрақты сұлбасы бар бұл бөлігі қорғанмен қоршалған. Соның салдарынан елді мекенінің алып аумағының ішкі бөлігі игерілмей қалып отыр. Кейінірек шығыс бөлігі қалыптасты, ал оңтүстік бөлігінде үйлердің ауқымы пайда болады. Бірақ үлкен өрттің салдарынан қорғанмен қоршалған қалашық сұлбасының тұрақты бөлігі жойылды. Өрттен кейін Қорғанша біртұтас кешеннің көрінісін жоғалтады. Дәл осындай өрт елді мекеннің шығыс бөлігін де шарпыған. Өрттерге байланысты барлық оқиғалар мен құрылыстың бүкіл тарихы VII — VIII ғасырдың бірінші жартысына жататын Қорғанша елді мекенінің көп жылдық археологиялық зерттеулерінде жазылған. Бірақ біз үшін ең маңыздысы және қызықтысы Қорғаншыдан оңтүстікке қарай шамамен 1,5 км қашықтықта жарық іздері бар бекініссіз орасан зор ерте Кердер қалашығының қалдықтары табылды, бәлкім, уақытша тұрғын үйлер. 2008 жылы Қорғанша орнында далалық оқу археологиялық іс-тәжірибесі өткізілді, онда Тарих кафедрасының археологтарының жетекшілігімен тәжірибеден өтушілер қалашықта жүргізілген қазба жұмыстарының нәтижесінде үлкен нәтижелерге қол жеткізді. Керамика, моншақтар кешені және VII—VIII ғасырларға өте тән үлкен Хуми алынды[2].
Дереккөздер өңдеу
- ↑ ӘАҚБЖ Әкімшілік-аумақтық құрылымдарды белгілеу жүйесі Мұрағатталған 4 қаңтардың 2012 жылы.
- ↑ АРАЛ АТЫРАУЫ ӘМУДАРИЯНЫҢ «КЕРДЕР МӘДЕНИЕТІНІҢ» АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ МАТЕРИАЛДАРЫ. Басты дереккөзінен мұрағатталған 8 тамыз 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 қыркүйек 2018.