Таһир – Зуһра

Таһир – Зуһра – ғашықтық дастан. Дастанның сюжеті өзбек, татар, ноғай, Әзірбайжан, түрікмен, қазақ арасында кеңінен танымал, батыстың “Ромео – Джульеттасы”, шығыстың “Ләйлі – Мәжнүнімен” үндес. Өзбек әдебиетіндегі осы аттас ертегі негізінде алғаш өңдеп жырлаған өзбек ақыны Сағди болды (17 – 18 ғасырлар). Түрікмен ақыны Молланепес (1810 – 62) өз тілінде жырлап, оны лирикалық дастан дәрежесіне жеткізген. Өзбек драматургі Сабир Абдолла “ Таһир – Зуһра” либреттосын жазған, кейін ол орыс тіліне аударылып, кітап болып шықты. “Қисса Таһир – Зуһра” дастанының 1883, 1888, 1889 ж. қазақ тілінде басылғаны жайындағы мәліметтер А.А. Бобровников пен Н.Ф. Катановтың сипаттамаларында берілген. Қазақстан Ғылым Академиясының Орталық ғылыми кітапхана қорында дастанның екі нұсқасы сақтаулы: бірі – А.Оразаев (1834 – 1883) бастырған нұсқа, ол 1889 – 1908 ж. аралығында Қазан қаласыннда қазақ тілінде 9 рет басылып шыққан. Бұл нұсқаның мазмұны қара сөзбен баяндалған. Екіншісі – 20 ғасырдың басында өмір сүрген қиссашыл ақын Ақылбек Сабалұлы өлеңмен жырлаған нұсқа. Ол Оразаев нұсқасын өлеңге айналдырған. Ақылбек нұсқасы “Ғашықнаме” (1976), “Ғашықтық дастандар” (1994) жинақтарында жарияланған. Екі нұсқа оқиғасы да балаға зарығу желісінен басталады. Дәруіш берген қасиетті алманың арқасында патша қызды, оның уәзірі ұлды болады. Балалардың есімдерін Таһир мен Зуһра қояды. Дастанда есейген екі жастың қайғылы махаббаты суреттелген. Патшаның әйелі “дәрежесі өзінен төмен” уәзірдің баласына қызын бергісі келмейді. Сүйгеніне қосылу мақсатында Таһирдың басынан өткерген сан алуан ауыр жағдайлар сөз болады, соңында Таһир мен Зуһра махаббат жолында жандарын қияды. Екі жастың жалынды сүйіспеншілігі, ішкі сезім-тілектері, бас бостандықтары үшін күресі дастан сюжетіне арқау болған, олардың шынайы махаббаты үлкен драмалық оқиғалар туындатқан.