Темірмәлік хан
Темірмәлік хан — 1377-1378 жылдары билік еткен Ақ Орданың ханы. Ұрыс ханның үшінші ұлы әрі мұрагері.
| Темірмәлік хан | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 1377 — 1378 | ||
| Ізашары | Тоқтақия хан | |
| Ізбасары | Тоқтамыс хан | |
| Өмірбаяны | ||
| Діні | Ислам | |
| Дүниеге келуі | белгісіз | |
| Қайтыс болуы | 1378 Қазақстан | |
| Династия | Ордаежендіктер | |
| Әкесі | Ұрыс хан | |
| Балалары | Шәдібек хан, Темір Құтлық хан | |
өңдеу  |
||
Өмір баяны
өңдеуҮлкен ағасы Құтлық Бұға 1376 жылы Тоқтамыспен болған шайқаста қаза болған. Ұрыс хан да 1377 жылы Әмір Темір мен Тоқтамысқа қарсы жорықта қайтыс болады. Оның мұрагері Тоқтақия содан екі айдан соң дүниеден өтті. Сүйтіп таққа оның інісі, Ұрыстың үшінші ұлы Темірмәлік отырады. Темірмәлік өзінің жағымсыз өмір салтымен белгілі болғанды. Ол сұлу әйелдерді біреудің әйелі не қызы болғанына қарамай тартып алатын еді. Осы қылықтары үшін Ақ Орада әмірлері мен басшылары арасында ханның жаулары пайда бола бастайды. 1377 жылы әмірлердің талабымен Темірмәлік Тоқтамысқа қарсы жорық ұйымдастырады. Ұрыс хан кезінен бері келе жатқан қолбасшылардың арқасында Темірмәлік жеңіске жетеді. Әкесі мен ағаларының қазасына себеп болған Тоқтамыс қайтадан Темірге қашып пана табады.
Алайда Темірмәлікке наразылықтың күшейгені сонша, Ақ Орданың ең беделді өкілдері Тоқтамыстың жағына өте бастайды. Ұрыс ханға қызмет еткен беклербек Қазаншы Темірмәліктен кеткен кезде, оның орнына маңғыт әмірі Балтышақ тағайындалады. Оның үлкен үлы Иса Ақ Ордаға қызмет етсе, кіші ұлы Едіге Тоқтамыс жағына өткендердің қатарында болатын. Сүйтіп Едіге мен Исаның арқасында Сығанақтағы ақсүйектер ханға қарсы қастандық ұйымдастырады. Нәтижесінде 1378 жылы Сығанақ әмірлері Тоқтамысты таққа шақырып, Сауран мен Отырар қалалары оған ұрыссыз беріледі. Темірмәлік Тоқтамысты шайқаста жеңуді жоспарлағанымен, оның әскерлері Тоқтамыс жағына соғыссыз өтіп кетеді. Темірмәлік бірнеше сенімді әмірлері мен қорғаушыларының көмегімен қашуға әрекеттенеді. Бірақ хан қолға түсіп, Тоқтамыстың бұйрығымен басы алынады. Беклербегі Балтышаққа Тоқтамыс жағына қызметке өтуді ұсынса да, ол бас тартып, ханымен бірге өлтіріліп, сол бейітке жерленген.
Жанұясы
өңдеуТемірмәліктің екі ұлы болды – Шәдібек хан және Темір Құтлық хан. Олардың ұрпақтары Алтын Орда және одан ыдыраған Ұлы орда, Астрахан, Қасым, Қазан хандықтары мен Бұхарада хан болды.
Әдебиет
өңдеу- Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010