Теректі жартас суреттері

Теректі жартас суреттері – Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген археологиялық ескерткіш.

Теректі. Жартасқа салынған суреттері бар аспаның жалпы көрінісі.jpg

Орналасқан жері

Марқакөл ауданы, Марқакөл ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3-6 км аралықтарында, Күршім жотасының оңтүстік-шығыс тау сілемінде, Теректі өзені аңғарында орналасқан.

Сипаты

Қызыл, сары және қаратүсті бояумен жасалған суреттері бар жақпар тас жергілікті тұрғындарға баяғыдан таныс. Күмбездің астындағы кең қабырғаға салынған панно (сурет) бұғының және әлдебір жануардың, сондай-ақ қайықта отырған адамдардың бейнелері салынған суретті түрлі-түсті нүктелерден тұратын көлденең сызықтармен бірнеше бөлікке бөліп тұрғанын көрсетеді. Өкініштісі, жақпар тастағы бұл сурет бүгінде жойылып кеткен.
Осы жерге жақын жатқан әдемі сайдағы сағада тағы бір жақпар тас бар. Оның гранит күмбезінің астында ертедегі анималист суретші жасаған тамаша композиция сақталған. Кескін суретте суретші аңшылық көріністі бейнелемек болған. Мұнда тастың тік бетіне қызыл бояумен екі аттың, бір бұғының, екі қабанның, антропоморфты бейнемен түсініксіздеу тағы да бірнеше мүсіндердің сыртқы пошымдары салынған; барлық жануарлар оңнан солға қарай қозғалып барады. Композицияның бірінші бөлігіндегі гранит тастың шетінде көлемі мен жасалу мәнері әртүрлі, бояу түсі жағынан да бір-бірінен өзгеше екі антропоморфтық бейне тұр: қоңыр бояулы кішісі басқа суреттерден кейін салынғанға ұқсайды. Антропоморфты бейнелерден солға қарай регистрмен ат пен екі қабанның бейнесі көрсетілген.
Жоғарыдағы жануардың арқа сызығын дәл сондай қоңыр бояумен салынған және өткір ұшты қысқа найза секілді тік сызық кесіп өтеді. Суретке кейін қосылған қосымшаның іздері композицияның сол жақ бөлігінен де байқалады: қоңыр бояумен салынған үш кішкене крест мүсін аттардың артқы аяқтарын ішінара жауып тұр. Өкінішке қарай, панноның сол жағы уақыт табына көп ұшыраған: гранит бетінің кей жерлері қатпарланып кеткен, сол себепті көптеген бояулы мүсіндердің үзіктері ғана қалған.

Теректі үңгіріндегі суреттер Қытай аумағы мен Қара Ертіс бастауындағы жартас суреттеріне өте ұқсас, бәлкім, бұл ежелгі жартас сурет өнерінің мәдени бірлігін көрсететінде шығар. Шығыс Қазақстан жартас суреттерінің мерзімін қазір тек жорамалдап қана айтуға болады. Жануарларды бейнелейтін сызықтар бұл суреттерді Еуразияның алғашқы анималистері жасаған шығармалардың ең тәуірлерінің қатарына жақындатады. Дәстүрлі аңшылық сюжет жартас сурет өнерінің барлық кезеңдеріне тән, алайда Теректі композициясынан садақ пен жебе бейнесін кездестіре алмайсыз. Осыдан кейін бұл суреттердің салыну мерзімі қола дәуірі мен неолит кезеңінен де ертерек деп айтуға бола ма, болмай ма? Бұл сұрақтың жауабын тек алдағы зерттеулер көрсетеді. Алайда, бұл ғылыми проблеманың қалай шешілетіндігіне қарамастан, Теректі суреттері Қазақстанның жартас суреттері жауһарларының қатарынан ойып орын алатынына шүбә жоқ.

Жартас суреттері

• 
  Жылқы бейнесі.
• 
  Жабайы шошқа бейнесі.
• 
  Антропоморфты бейнелер.