Торғай боксит аймағы

Торғай боксит аймағы – Қостанай, Ақтөбе облыстары жерінде орналасқан алюминий кендері шоғырланған аймақ.

Т. б. а-на Батыс Торғай, Шығыс Торғай, Орт. Торғай және Мұғалжар бокситті аудандары кіреді. Бұл кентасты аудандар жер қыртысының платформалық даму жағдайындағы мезозойлық үгілу қыртысы процестерімен байланыста қалыптасқан. Мұнда гиббсит бокситтері басым. Боксит иірімдерінің көбі эроз.-карстық шұңқырдың орта және шеткі бөліктерінде орналасқан. Кен сыйыстырушы карст шұңқырлары палеозой іргетасындағы терең жарылыстарда дамып, субмеридиандық бағытқа созылған. Батыс Торғай бокситті ауданы Торғай ойпаңының батыс ернеуіндегі Валерьян құрылымдық-фациялық белдемінде орналасып, бат-нда Ливанов, шығ-нда Апанов аймақтық жарылымдарымен шектескен. Боксит иірімдері карстық, беткейлік болып бөлінеді. Бокситті шөгінділер палеозой қабаттарына бойлаған шұңқырлы қалталы, құмыра пішінді карстық дисперсиялармен байланысты дамыған. Телімдер әктастар мен эффрузиялардың жапсарына таяу орналасқан. Аудан үш бокситті белдемге бөлінеді: Қызыл Октябрь, солт.-Ливанов, Тауынсор. Қоры жөнінен (жалпы қордың 70%-ы) Қызыл Октябрь кенді ауданының маңызы зор; мұндағы ірі кендер – Қызыл Октябрь, Белинский, Әйет, Темір, Жоғ. Тобыл. Орталық Торғай бокситті ауданы Қостанай облысындағы Торғай ойысының Қостанай белесінде орналасқан. Ол юралық көмірлі шөгінділер және бордың турон ярусының жанартаутекті шөгінділерімен толған Құсмұрын грабенінде шоғырланған. Аудан екі бокситті алаңға бөлінеді: баланстық қоры 15 млн. т болатын солтүстік алаң (Қосмұрын, Приозерное, Обаған бокситті тобы) және қоры 91 млн. т болатын оңтүстік алаң (Наурызым мен Көктал). Шығыс Торғай бокситті ауданы Арқалық, Солт., Жоғ. Ашут, Үштөбе, Ақтас, т.б. кен орындарынан тұрады. Олар фамен карбонатты ойыстары арқылы дамыған. Мұндағы бокситтің баланстық қоры 17,6 млн. т. Мұғалжар бокситті ауданына Ырғыз маңында орналасқан карстық, беткейлік типтерге жататын 40-тан астам кендер мен кентас белгілері кіреді. Боксит альб тау жыныстарымен байланысты (Талдыащысай, Қайыңды, Киров, Ақтоғай, Соркөл, т.б. кендер) қалыптасқан. Кен денелерінің бетіндегі бор-палеоген шөгінділерінің қалыңд. 15 – 80 м-ге жетеді. Al2O3-тің мөлш. 33 – 47%.