Турфан мемлекеті

Турфан мемлекеті, Турфан идиқұттығы – шамамен 10 – 14 ғасырлар аралығында қазіргі Шығыс Түркістанда құрылған. 9 ғасырдың ортасына қарай Ұйғыр қағандығы ыдырағаннан кейін ұйғыр тайпаларының бір бөлігі Шығыс Түркістанға қоныс аударды. Олар жергілікті тайпалармен біріге отырып, 10 ғасырдың бас кезінде Турфан мемлекетін құрды. Мемлекетті идиқұт биледі. Оған Турфан ойпатынан басқа, Жоңғария мен Қашқарияның бір бөлігі бағынды. 1121 жылдан бастап Турфан билеушілері солтүстік Қытайдан келген көшпелі тайпалар – қидандарға (қарақытайлар) вассалды тәуелділікті мойындауға мәжбүр болды. 1206 жылы Моңғолия даласында аса күшті Шыңғыс хан империясы құрылды. Қалыптасқан жағдайды дұрыс есептеген ұйғыр идиқұты 1209 жылы қарақытайлардан бөлініп, Шыңғыс ханға өз еркімен бағынды және өз әскерімен түркі-моңғолдардың Қытай мен Хорезмге жасаған жорықтарына қатысты. Сөйтіп, Турфан мемлекеті соғыс апатынан аман қалды, бірақ 1368 жылға дейін Қытайдағы түркі-моңғолдар құрған Юань әулетіне вассалды тәуелділікте болды. Турфан билеушілері үнемі көршілеріне тәуелді болу салдарынан әскери жағынан да, экон. жағынан да қатты әлсіреді. Осыны пайдаланған Моғолстан ханы Қызыр қожа 1369 жылы Турфан мемлекетін басып алып, оны өзіне біржола бағындырды.