Туцзя (халық)

Туцзя — Қытайдағы халық, елдің ресми түрде танылған 55 этникалық тобына кіреді. Олар Хунань, Хубэй, Сычуань және Гуйчжоу провинцияларында тұрады. Жалпы саны 8,4 млн адам. (2010, халық санағы).

Туцзя
бисека
Бүкіл халықтың саны
8,4 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Қытай
Тілдері
туцзя тілі, қытай тілі
Діні
дәстүрлі нанымдар

Тілі

Туцзя тілі қытай-тибет тілдер отбасының тибет-бирман тобына жатады. Қазіргі туцзялардың басым көпшілігі қытай тілін пайдаланады немесе туцзя мен қытай тілінде бірдей еркін сөйлейді. Туцзя қытай жазуын пайдаланады.

Діні

Туцзя ақ жолбарыстарға табынады және оларды қасиетті жануарлар деп санайды, өйткені олар өздерінің ұрпақтары деп санайды. Туцзялар ақ жолбарыстың бейнесін күнделікті өмірінде бақытсыздықтар мен зұлым рухтардан қорғау үшін жиі пайдаланады.

Тарихы

Туцзя - Қытайдың ежелгі ұлты. Екі мың жыл бұрын Туцзянның ата-бабалары қазіргі Хунанның батысы мен Хубэйдің батысында өмір сүрген. Басқа ұлттық азшылықтармен бірге оларға «Улинман», «Усиман» деген лақап ат берілді. Сун әулетінен кейінгі дәуірде олар «тудин», «түмін», «тубин» және т.б. деп аталды. «Туцзя» атауы осы аймақтарға ханзу халқының жаппай қоныс аударуынан кейін қолданыла бастады. Туцзяндар өздерін «бицыка» деп атады, бұл «жергілікті тұрғын» дегенді білдіреді. ҚХР құрылғаннан кейін үкімет ұзақ тарихи кезеңде мойындалмаған туцзя ұлтын тәуелсіз ұлттық азшылық ретінде анықтады. 1957 жылы Сянси-туцзя-мяочан автономиялық префектурасы құрылды. 1983 жылы Батыс Хубэй Туцзя Миаочан автономиялық префектурасы құрылды. Одан кейінгі жылдары Юянь, Сюйшан, Шижу, Чанян, Уфэн, Иньцзян, Яньцзян автономиялық ұлттық уездері құрылды.

Кәсібі

Негізгі кәсібі суармалы егістік, ал тауда егін шаруашылығы (күріш, жүгері, көкөніс, тәтті картоп), мал шаруашылығы, орман шаруашылығы (тунг, шай ағашы), терушілік. Қолөнердің ішінде туцзя маталары мен кестелері кеңінен танымал.

Өмір салты

Туцзя тоқыма өнері

Отбасы шағын, патриархалдық. Жастардың некеге дейінгі қарым-қатынастары айтарлықтай еркіндікпен ерекшеленді. Туцзялар қалыңдық пен күйеу жігіттің фамилиясы бірдей болған кезде көбінесе қандастықты білдіреді, мұндай неке бұл халық арасында қатаң тыйым салынған. Туцзя қыздары той күнін көз жасымен қарсы алады. Қалыңдық әдетте тойға жарты ай қалғанда жылай бастайды, кейбіреулері бір айға жуық жылайды. Әр кеш сайын қараңғы түскенде келіннің жылауы парыз. Туцзя қыздың тәрбиесі мен ақыл-парасатына қарай оның тойда ерекше «жылау» әндерін қаншалықты орындай алатынына қарай бағаланады. Сондықтан қыздарды бала кезінен дұрыс жылауға және арнайы «жылау» әндерін айтуға үйретеді.

Туцзялар топ болып өмір сүреді, олардың үй түрі Дяоцялоу (жер үстіндегі қадалармен бекітілген үй) деп аталады. Үй ағаштан жасалған, төбесі төңкерілген карнизбен қапталған. Әрбір үйде балкондар ойылған ағаш қоршаулары бар. Тұрғын үйдің бұл түрінің көптеген артықшылықтары бар: ол жақсы желдетіледі, ылғалға төзімді, сонымен қатар жыландар мен жәндіктерден қорғайды.

Ерлер әдетте ұзын белбеумен байланған қос төсті қысқа пальто, әдетте жасыл немесе көк шалбар киеді. Ерлердің көпшілігі аяқтарына шұлғау киеді, оның үстіне олар ішінара немесе толығымен ашықсабан сандалдар немесе мата аяқ киім киеді. Әйелдер киімі 2-3 қатарға созылған ою-өрнекті жолақтармен безендірілген күрте киеді. Пиджактың жеңдері кең, бірақ қысқа, жағасы жоқ. Олар ұзын юбка киеді. Бас киімі тақия. Жас әйелдер әдетте ақ пальто үстіне қара қысқа көйлек киеді. Туцзя әйелдері сондай-ақ алтын, күмістен жасалған сырғалар, білезіктер және басқа да зергерлік бұйымдарды тағуды ұнатады.

Туцзя диетасының негізі - күріш пен жүгері, сирек бидай және тәтті картоп. Тамақтың тәтті және қышқыл дәмі мен ащы хош иісі бар, сонымен қатар әртүрлі маринадталған қиярлар да танымал. Қарбалас егіншілік маусымында, егісте жұмыс көп болған кезде, адамдар таңертең ерте күні бойына таньюн (глютинді тәтті тұшпара) немесе маш бұршақтары сияқты тағамдар дайындайды. Бұл тағамдар пайдалы және оларды жеу жақсы өнім алуға көмектеседі деп саналады.