Тыр, тыр жалаңаш

Тыр, тыр жалаңаш. Үстінде ешқандай киімі жоқ деген мағынада айтылады. «Киімі жоқ шыға келді тыр жалаңаш, Ағарған жауған қардай сақал мен шаш» (Дастандар). «Үстінде киімі жоқ» мағынасын тілімізде «жалаңаш» сөзінің қара басы да бере алады. Ал осыған қосарланып тұрған «тыр» тұлғасының не сыры бар. моңғол тобындағы тілдердің бірі буряттарда «жалаңаш» мағынасын «шараа» тұлғалы сөз бере алады. Осы сөз кейбір түркі тілдеріне, оның ішінде қазақтарға ауысқанда «ш» орнына «т» дыбысымен айтылып, «тараа» болып, одан әрі «а» орнына «ы» дыбысы қолданылу нәтижесінде «тыры» тұлғасына дейін өзгеріп, «жалаңаштықты» әсірелей көрсету үшін, соның алдына келіп қосылып «тыр жаланаш» қалыптасқан сияқты. Бұл болжамымызды татар тілі дерегі қуаттай түседі. Онда біздегі «тыр жалаңаш» сөзі «шир яланаш» қалпында қолданылады. Сонымен «тыр жалаңаш» тұрақты тіркесі —«жалаңаш жалаңаш» деген қайталама сөз болып шығады.