Тіршілік тамыры

Женшен, тіршілік тамыры (лат. Panax ginseng) – аралия тұқымдасы, панак туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Табиғи жағдайда Қытай, Корея, Ресейде (Приморье және Хабаров өлкесінде) өседі. Қазақстанда мәдени түрде өсіріледі.

Ginseng
Panax quinquefolius foliage and fruit
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер (unranked) Eudicots (unranked) Asterids Сабы: Apiales Тұқымдасы: Araliaceae Кіші тұқымдасы: Aralioideae Тегі: Panax L.
Species
Subgenus Panax Section Panax Series Notoginseng Panax notoginseng Series Panax Panax bipinnatifidus Panax ginseng Panax japonicus Panax quinquefolius Panax vietnamensis Panax wangianus Panax zingiberensis Section Pseudoginseng Panax pseudoginseng Panax stipuleanatus Subgenus Trifolius Panax trifolius

Женшен

Женшен

Ботаникалық сипаттамасы

Бұл өсімдік биіктігі 30 – 70 см , көп жылдық шөп тектес өсімдік. Өсімдіктің жуан кіндік тамыры болады, оның сырты сары, іші ақшыл, өзіне тән иісі бар. Кіндік тамырдан 3 – 5 бұтақша тамыр кетеді, ал олардан жіңішкелеу тамыршалар тарап, ол жіп сияқты бітеді. Оның Женшен деген атын қытай тілінен аударса «тамыр адам» деген мағына береді. Өсімдіктің кейбіреуінің пішінін адам пішініне ұқсатуға болады. Тамыр адам аталуы да содан болар. Тіршілік тамырының сабағы жіңішке. Олар жалғыз – жалғыздан тік өседі. Жапырақтары ұзын сағақты – ұзындығы 30 – 40 см гүл тостағаншасы шатырға ұқсайды. Гүлі – майда, ақшыл – көк түсті. Жеміс шымқай қызыл түсті, екі ұялы жидек. Мамыр – шілде айларында гүлдейді, ал жемсі тамыз –қыркүйек айларында піседі.Тамыры жуан, бұтақтанған, сыртқы қабығы ақ, қатты. Тік сабағынан 2 – 5-тен ірі, саусақ салалы жапырақтары тармақталып шығады. Ақшыл жасыл түсті, қос жынысты ұсақ гүлдері дара, шатырша гүлшоғырына жиналып, сабақтың ұшында жетіледі. Тек тұқымынан көбейеді. Шілде айында гүлдеп, тамызда жемісі піседі. Жемісі – ашық қызыл түсті қос дәнді сүйек жеміс. Оны құстар таратады. Женшень өте баяу өседі. 10 – 11 жылдан кейін жеміс бере бастайды. 100 жылдай жасайды. Женшень – бағалы дәрілік өсімдік. Оның тамырында тритерпен глюкозидтері (сергіткіштік қасиеті бар) кездеседі.

Табиғатта таралуы.

Қазақстанның Алтай, Зайсан тауларында ғана аздаған мөлшерде кездеседі. Ал қазіргі кезде Шығыс Қазақстан облысының кейбір жерлерінде қолдан егіп өсіру туралы ғылыми – зерттеулер жүргізіп жатыр. Дәрілік шикізат ретінде Женшеннің тамыры, оның жанама тамыр – бұтақшалары күзде қазылып алынып, жақсы желдетілетін бөлмелерде 50 – 60 градустық жылылықта кептіріледі. Әр тамыр жеке – жеке құрғатылады. Сөйтіп ағаштан жасалған жәшіктерге қағаз төселеді де, соған салынып, құрғақ және желдетілетін бөлмелерде сақталады.

Химиялық құрамы.

Женшеннің негізгі шипалық қасиеті оның құрамындағы панаксопонин, панаквиллон, А, В панаксозиді деп аталытын гликозидтерге тікелей байланысты. Сондай – ақ дәрілік тамырдың құрамында эфир майлары, панаксин қышқылы , шайыр, игілік заттар, С , В витаминдері, темір, марганец және басқа да заттар болады.

Қолданылу.

Женшень тамырынан дайындалған дәрі-дәрмек, ұнтақ, тұнба медицинада организмнің жалпы тіршілік қабілетін, ауруға төзімділігін арттыруға, кейбір жүйке және жүрек-қан тамыры ауруларын емдеуге қолданылады. Мал дәрігерлігі практикасында бұл өсімдіктің тамыры асыл тұқымды бұқаларды, айғырларды, қошқарларды ғана емдеуге қолданылады. Оны негізінен облыстық, республикалық мемлекеттік тұқым мал станцияларында ғана қолданады. Женшен тамыры нерв жүйесін, жүрек, өкпе, бауыр, бүйрек уруларын емдеуге қолданылады. Жалпы шипалық қасиеті жөнінен оның теңдесі жоқ десек қателеспейміз. Сондықтан, оны халық және медицина қызметкерлері «тіршілік тамыры» деп атаған. Медицина және мал дәрігерлігі практикасында Женшен тамыры тұнба, сұйық экстракт және ұнтақ күйінде қолданылады. Женшен тамырының тұнбасы арықтаған асыл тұқымды қошқарға 10 – 20 тамшыдан күніне 2 – 3 рет ішкізіледі. Женшеннің спирттік тұнбасын жасауға да болады.

Дереккөздер

Шәріпбаев Н. Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдіктер // Тіршілік тамыры — "Қайнар", 1988. — Б. 118-119. — (Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану). — 5700 таралым. — ISBN 5 - 629 -00074 - 5.

Сыртқы сілтемелер

[1] Мұрағатталған 17 мамырдың 2011 жылы. Женшен